Peak Hifi lager voor de Garrard 301/401
De Garrard 301 en 401 zijn al vele jaren buitengewoon fijne, hoog gewaardeerde draaitafels. De als een tank gebouwde apparaten blijken na pakweg een halve eeuw nog niets aan kwaliteit te hebben ingeboet. Wat een klasbakken…
En wat blijkt nu? Het kan nog beter! We hebben daarvoor ook een nieuw hoofdlager in beide spelers gebouwd, afkomstig van het Engelse Peak Hifi. En ik mag wel zeggen: met prachtige resultaten.
Garrard 401
Iedere klasbak van die leeftijd heeft op zijn tijd liefde aan aandacht nodig om een klasbak te blijven. Je kunt niet lukraak een Garrard, of welke andere vintage platenspeler, na een intensief leven, daarna vaak geparkeerd om jarenlang stof te happen op een zolder, weer aansluiten en verwachten dat ‘ie weer als nieuw uit doos presteert. Daarover heeft Marco al een paar mooie verhalen geschreven. En ook de renovatie van de Garrard 401 van onze auteur Jan Deckers is hier uitgebreid beschreven.
Ik draai alweer een paar jaar met mijn huidige 401. Ik kan mezelf zo geen vinyldraaier bedenken waar ik ‘m dit moment voor in wil ruilen. En al helemaal niet voor een transport dat met een touwtje, snaartje of riempje op snelheid moet worden gebracht en gehouden. Toch dé achilleshiel van een zogenaamde ‘beltdrive’. Je kunt daar nog zo’n mooi “altaartje” van maken, de slappe overbrenging tussen motor en draaiplateau blijft de zwakke schakel.
Hoongelach...
Een idler geeft altijd rumble? Die flauwekul moet de wereld nu maar eens een keer uit. Evenals de onzin dat vinyl altijd kraakt en piept. Niets is minder waar. Met schoon vinyl (een platenwasser is voor een vinylliefhebber een must) op een goede platenspeler zijn kraakjes zeldzaam al een rode gans, zelfs bij vinyl dat ik al 40, 50 jaar in mijn platenkast staat.
Een goed gebouwde én onderhouden idlerdraaier heeft geen rumbleproblemen. Dat geleuter dateert nog uit de tijd dat budget draaitafels met een tussenwiel aandrijving werkten. Je kent ze misschien nog, die spelertjes met een klein draaiplateautje waar je eerst de arm naar achteren trok om het te laten draaien.
Muziekbeleving
Zo ben ik ook begonnen als 12-jarige die vooral singletjes verzamelde. Met een kleine Telefunken pick-up, aangesloten op een grote buizenradio. En wat plezier heb ik daar mee gehad!
En wat een muziekbeleving. Ik genoot werkelijk ieder moment van mijn met een krantenwijkje bij elkaar gespaarde plaatjes. En zowel van de A- en van de B-kantjes.
Als ik bijvoorbeeld Honky Tonk Women van de Stones nu hoor, nog steeds een fan-tas-ti-sche song, gaan de gedachten als vanzelf terug naar die jaren… en die B-kant…”You Can’t Always Get What You Want”… Zouden veel audiofielen eens wat vaker moeten luisteren… Maar goed, terug naar het heden.
Die hard
Nee, wat de aandrijving betreft ben ik het laatste decennium langzaam maar zeker een die hard ‘idler drive’ gebruiker geworden. Eerst met een Lenco L75, een draaitafel die met de juiste aandacht naar grote hoogtes te brengen is. Als dat goed is aangepakt is er geen spoor van “The rumble in the jungle”. Zelfs mijn Dual 1229 uit 1973 geeft geen rumble gerelateerde klachten.
Later met mijn huidige geliefde Garrard 401, die Marco compleet onder handen heeft genomen. We hebben inmiddels ook fraaie EMT en Gates draaitafels in onze stal. Die krijgen eerdaags nog een mooie console en natuurlijk een GrooveMaster arm. We hebben dus nog hele boeiende avonturen in het verschiet…
Er blijft altijd wel wat te wensen
Maar hoe blij ik ook ben met mijn Garrard 401, er bleef toch iets knagen. En dat was de zachte ‘zoemmmm’ die hoorde op het moment dat de naald op de plaat neerdaalde, zeker met de volumeknop wat verder opgedraaid dan normaal. Het komt niet van de tussenwielaandrijving, het is zeker geen rumble, het is een lichte ‘mmmmm…’ die wegvalt als de muziek eenmaal klinkt. Het is niet zo dat ik ervan wakker lig, maar toch…
Deze zoem valt extra op, of beter gezegd: het compleet verdwijnen ervan, als het DS Audio DS-E1 element in de arm wordt gemonteerd. Dit speciale optische element werkt volgens een heel ander principe. Waar de klassieke RIAA-curve in de phonoversterker het laag versterkt (en het hoog verzwakt) om de frequentiecurve weer recht te trekken, heeft de DS Audio EQ een hele andere correctiecurve waarin het laag juist wordt verzwakt.
Het resultaat is een bijna absurde stilte in de aanloopgroef, overgangen tussen de tracks en onder de muziek, zoals ik in het verhaal over het element schreef.
Dit is wat ik dus wil!
Dat wil ik dus ook met de SPU in de GrooveMaster! Ik ben weliswaar op slag lid van de fanclub van DS Audio geworden, maar hou ook erg van de Ortofon SPU’s. Hoe gaan we dit oplossen? Alles in en rond mijn Garrard is al rigoureus onder handen genomen en/of vernieuwd. Alles? Nou, bijna alles…
Het hoofdlager is weliswaar uit elkaar geweest, de spindel is gepolijst, de taats is vervangen. Maar het is nog wel steeds hetzelfde lager uit 1972. Een lager dat in die halve eeuw ongetwijfeld heel veel uren nobel werk heeft geleverd in dit Garrard werkpaard. Zou daar dan toch meer sleet op zijn gaan zitten dan gedacht? Er zijn her en der wel alternatieve Garrard lagers te vinden. Ik moet maar eens op zoek…
Peak Hifi
Na wat googlen kom ik op de site van het Britse Peak Hifi terecht. Een firma waar de Garrard 301 en 401 heel hoog in het vaandel staan. De firma maakt zelfs een eigen brandnagelnieuwe draaitafel onder de naam SMD Acoustics, met een techniek die in de geest van het Garrard principe is gebouwd.
Waar mijn oog echter vooral op valt is het hoofdlager, dat niet alleen in het eigen transport wordt gebruikt maar dat ook los te koop blijkt voor gebruik in de 301 en 401. En het leuke: naar keus ook met een ‘long nose’ spindel. Een verlengde as waar het vinyl op gelegd wordt.
Ik heb een ResoEx mat op de Garrard, met daarop regelmatig een lederen matje van Walvis Products. Dan blijft er niet zoveel ‘neus’ meer over als er ook nog een 180 grammer op de draaitafel ligt. De ebbenhouten Callas Platenpuck die ik gebruik zou het ook niet erg vinden als de middenas wat meer vlees zou hebben.
Ik trek de stoute schoenen aan en bestel een Peak Hifi lager, natuurlijk met de long nose spindel. Na drie weken heb ik het pakketje in huis. Uit het houten kistje komt een robuust lager dat uiterst fraai is afgewerkt. Een flesje met olie voor een jaarlijks drupje olie is ook meegeleverd.
Het oude Garrard lager uitwisselen voor het Peak Hifi lager in de 401 is geen moeilijke klus. Een kwestie van een drietal bout/moer verbindingen.
Zo, we zijn zover…
Als de 401 weer op zijn plaats staat en de draaitafel gestart wordt hoor ik… helemaal niets. Gelukkig maar. Er wordt een plaat opgelegd en de naald boven de inloopgroef gezet… nu wordt het spannend…
De volumeregelaar een beetje sneaky iets verder opgedraaid dan normaal, de naald zakt op het vinyl… En dan… het blijft werkelijk doodstil tot de muziek uit de luidsprekers klinkt. Dit is toch wel erg fraai zeg!
Pinokkio? Nee, de onderste is de 'long nose' versie van het Peak Hifi lager...
The Sound of Silence…
De Garrard 401 blijkt dus inderdaad nog een stuk stiller te kunnen draaien. Ik ben niet de eerste die dit zo extreem ervaart. Ik las dit ook in de recensie in het Engelse Hifi World magazine, waar Noel Keywood ook tot deze conclusie kwam. Zijn verhaal was het laatste duwtje om het Peak Hifi lager te bestellen, ondanks dat het niet echt een koopje lijkt.
De oude 401 draait met het nieuwe lager zo stil, dat het lijkt of er een direct drive motor onder het draaiplateau is gebouwd, zoals in de nieuwe “fake” Thorens TD124…
Maar die drive, die energie, die een idler aangedreven draaitafel kan geven, die vind je volgens mij nergens anders…
RPM
Wat verder opvalt met het nieuwe lager in de 401 is dat het draaiplateau heel snel op het juiste toerental is en daar ook op blijft. Met het oorspronkelijk lager moest alles altijd een minuut of wat stabiliseren voor het exact op de gewenste snelheid draaide. Sinds het Peak Hifi lager in de draaitafel is gemonteerd, bij het schrijven van dit verhaal nu vijf maanden geleden, hoef ik zelden tot nooit aan de fijnafstelling van de 401 te draaien. Heel apart. De draaitafel is in no-time op de juiste snelheid en loopt nooit weg.
Dieper en strakker laag
Maar wat misschien nog wel meer zegenend: het laag lijkt, wat zeg ik, is dieper en strakker dan ooit. Of er een octaaf aan de onderkant is bijgekomen. En daar had ik toch al geen klachten over, maar nu het er is…
Tussenstand...
Het Peak Hifi plateaulager maakt mijn Garrard 401 helemaal af. Muziek komt nu echt uit een diepzwarte achtergrond en het laag heeft duidelijk aan energie en strakheid gewonnen. Man, wat kan vinyl toch formidabel klinken. Pure verslaving…
Marco gaat nu verder en verteld over zijn zijn ervaringen met het lager zijn Garrard 301 en over het bijzondere (oorspronkelijke Garrard) principe van het Peak Hifi lager.
Second opinion bij Marco
Dat het lager van een platenspeler een cruciale functie heeft en bij slecht functioneren debet kan zijn aan veel stoorgeluiden zal iedereen kunnen begrijpen. De lager(pen) staat direct in verbinding met het plateau en daarmee het element. Een stil lopend lager is, naast een perfect idlerwiel, één van de belangrijkste onderdelen voor een geruisloze functie van de Garrard platenspeler.
Garrard lager type
Er zijn in het verleden twee type lagers voor de Garrard 301/401 gemaakt. Een zogenaamde grease-bearing en een oil-bearing. Zoals de naam al zegt wordt bij grease-bearing vet gebruikt als smering en olie bij de oil-bearing. De grease bearing vind je eigenlijk alleen bij heel vroege Garrard 301 spelers. Al snel werd de grease bearing vervangen voor de oil bearing.
Het verschil met de Garrard en lagers van andere producenten zit met name een verschil in de ‘voet’ van het lager, de zogenaamde thrustplate of thrustpad. Waar veel platenspeler fabrikanten (Lenco, Thorens) kozen voor een stalen kogel op een harde thrustplate, hebben de ontwerpers bij Garrard gekozen voor een relatief zachte sinterbronzen thrustpad waarop een vlak geslepen pen draait.
Thrustpad
De Garrard 301 en de vroege 401 hebben een vlakke thrustpad. Bij de latere type Garrard 401 is deze vlakke sinterbronzen thrustpad vervangen voor een zogenaamde dome (foto rechts).
Het sinterbrons kreeg een lichte bolling. Dit met het idee het loopvlak en daarmee de wrijvingsweerstand te verminderen.
Vaak zie je dat na een lange tijd spelen ook deze lichte bolling door druk en rotatiewrijving weer wordt afgevlakt zoals je op de foto kunt zien.
Domevormige thrustpad
Kogel modificatie voor het Garrard lager
Het modificeren van het centrale lager is dan ook voer voor veel creatieve en handige Garrard liefhebbers. Er worden tegenwoordig ook diverse upgrades voor het Garrard lager aangeboden. Wat je veel tegenkomt is dat de sinterbronzen thrustpad wordt vervangen door een stalen of robijnen kogel met het idee een zo klein mogelijk contact moment te maken op de lagerpen.
Een noot voor voorzichtigheid is hier wel op zijn plaats. Er is gevaar dat de harde kogel een slijtspoor in de lagerpen achterlaat. Vergis je niet in de krachten die op de pen en de kogel staan. Meestal is het hart van een stalen geharde pen een stuk zachter dan de buitenzijde.
Slijtage?
De ervaringen van gebruikers zijn hier wisselend. Sommigen verhalen dat er zelfs na jaren draaien geen zichtbare slijtage is opgetreden. Anderen laten al na een paar maanden een put zien in de lagerpen. Ik denk dat de consistentie in hardheid van de lagerpen van Garrard wat wisselde in de tijd. Oppassen dus. Het is jammer dat je een lagerpen daardoor ruïneert.
Contactgeluid
Daarnaast vind ik dat een kogel op de stalen pen veel meer contactgeluid genereert dan een sinterbrons/staal contact. Ik moet je eerlijk bekennen dat ik destijds ook een kogel constructie voor mijn Garrard 301 lager gemaakt met het idee dat dat wellicht een verbetering zou zijn. Ik heb daar toen wel een ‘beschermkapje’ voor de lagerpen gemaakt ter voorkomen van inslijten en verminderen van contactgeluid.
Sinterbronzen thrustpad
Dan even naar het lager van Peak Hifi. Er is hier dus gekozen voor een vlakke sinterbronzen thrustpad met een vlak geslepen lagerpen, volgens het originele Garrard ontwerp. Wie bang is dat het grote contactoppervlak van pen en thrustpad te veel wrijving zal veroorzaken, kan ik geruststellen.
Vlakke thrustpad van Peak Hifi
Sinterbrons is namelijk poreus en is verzadigd met olie. Het heeft de eigenschap om door wrijving en daardoor ontstane warmte een dun laagje olie af te scheiden. Dit laagje olie blijft tussen sinterbrons en stalen pen zitten en zorgt voor een zo goed als wrijvingloze werking.
Samen met de zeer nauwe tolerantie voor de sinterbrons bussen is het resultaat een superstil lopend lager met nagenoeg geen bijgeluid! Die jongens bij Garrard waren zo gek nog niet….
Het Peakhifi lager in mijn Garrard 301
Het wisselen van het lager van de Garrard is erg eenvoudig. Anders dan bij een Lenco platenspeler bijvoorbeeld, kan het lager door het verwijderen van drie schroeven van de bovenzijde verwijderd worden. Erg praktisch dus. Binnen een minuut zit het Peak Hifi lager op zijn plek en kan zijn werk gaan doen.
Het effect van het nieuwe lager is direct hoorbaar, of beter niet meer hoorbaar. Wat een verschil zeg. Zoals Dick al hierboven vertelde, is de speler echt muisstil geworden. Dan besef je dat een op het oog perfect origineel lager, toch meer lawaai maakte dan je dacht.
Garrard 301 met Peak Hifi lager
Garrard platenspelers waren werkpaarden
Moet iedereen nu zijn originele lager vervangen? Dat laat ik graag aan eenieder zelf over. Het is toch wel een stevige investering. Al is dat natuurlijk relatief als je beseft dat je met een Garrard een trouwe levenspartner hebt die naar mijn idee deze investering dubbel en dwars waard is.
Mocht je denken: mijn lager is nog prima in orde, besef dan wel dat al deze spelers na 50 jaar dienst extreem veel werkuren achter de rug hebben. Je Garrard is waarschijnlijk een ex-werknemer van een platenstudio of radiostation waar ze mogelijk jarenlang 24/7 heeft gedraaid.
Nawoord
Natuurlijk chargeer ik in mijn deel van bovenstaand verhaal de boel hier en daar een beetje. Of een belt-drive per definitie ondeugdelijk is, volkomen onzin natuurlijk. Een direct drive aandrijving? Dat kan zeker heel mooi zijn. Ik mag graag af en toe een beetje aan de boom schudden…
Wat voor platenspeler je ook in je audiorek hebt staan: als jij tevreden bent met je speler, riem, touwtje, direct drive of met stoom aangedreven, dan is daar helemaal niks verkeerds aan.
Ik weet het: in de huidige door de (a)sociale media aangeslingerde meningencultuur wordt zo’n beetje iedere uitspraak, waarover of van wie ook, gelijk luid roeptoeterend door velen als onwaar neergezet. In het geval het om idler-drive speler gaat niet zelden door mensen die zelf nooit (!) met een mooie idler tafel hebben gedraaid...
Als je eens wist hoe veel vooroordelen we bij Audio Creative steeds weer te horen krijgen die nergens op gestoeld zijn. Alleen maar op een vastgeroeste mening en/of van horen zeggen. Of mij dat boeit? Jazeker, zoals altijd, drie keer zelfs: nu niet, dan niet en nooit niet…:-).
We zijn bij Audio Creative nu eenmaal grote liefhebbers van de idler draaitafel. Gebaseerd op een leven lang spelen met een keur aan platenspelers, van allerlei pluimage. En dan komt er een moment dat er zich een voorkeur ontwikkeld. (Dick)
Mooi en goed gedetailleerd verhaal Dick en Marco! Ook je voetnoot past goed in deze “woke” tijd. Zoals je weet heb ik twee draaiers, een Garard301 met jullie arm en een SMU en een LINN LP12 met dc motor en EKOS / Kandid. Beide zijn fantastisch en hebben hun eigen sterken. Ik vind ook, dat de Garard ergggg dynamisch is en een mooi strak laag neerzet. De LINN is ronder maar enorm fijn oplossend. Dus wat doe ik? Ik speel pop en zo op de Garrard en klassiek en kleine bezettingen op de LINN. (Ben ik Mr. Salomo? LOL) – Tja 600 UKP zeker nu met Brexit er ook nog Douanekosten en BTW bijkomen is niet misselijk, Naja, we denker maar eens goed over na ! Bedankt voor het mooie verhaal en jullie werk op de achtergrond om onze hobby weer een stukje mooier te maken
MvG
Doede
Meer vraag !
Een kennis van mij heeft een Garrard model TA Record Player schedule no. 50330/1T met een buizen versterker bj.1952 . Hebben jullie toevallig een naam of adres van iemand of bedrijf welk me hiermee verder kan helpen . Aangezien de versterker nog maar minimaal versterkt .
Leuk verhaal!
De 401 is een geweldig idler loopwerk met een geweldig fundament, maar ook met alle mooie-, vaak subtiele audiofiele eigenschappen die je wenst
Voor de 401 zijn leuke tweaks mogelijk. Wat ik bijvoorbeeld ergens las is dat de motor van de 401 het best (en meest geruisloos) loopt op ca. 190V ipv 230V en dat is dan weer uitstekend te regelen met de DIY Clean Power Supply uit een eerder artikel. Deze heb ik inmiddels bijna af en ga ik binnenkort testen.
Ik heb zelf een erg mooi exemplaar (uiteraard uitgerust met Groovemaster en afwisselend een Ortofon SPU en een Miyajima Zero mono element – Heerlijk!!) en veel hoef ik nog niet te reviseren naar mijn gevoel, maar het lager is wel het eerste dat ik aan zou willen pakken. Daar ligt volgens mij veel winst bij de 401 – naast de volgende tweak, de vervanging van het idler wheel.
Ik heb echter het gevoel dat met name de revisie van de thrust plate in het lager veel winst gaat geven. Mijn huidige thrust plate heeft dat balletje en de onderkant van de spindle is een heel klein uitgesleten. Volgens Shaun van Peak Hifi niet rampzalig veel, zodat een nieuwe thrust plate zonder zorgen gemonteerd kan worden. Ik heb het vermoeden dat dit (het overgaan van een balletje naar een vlakkere thrustplate) al heel veel gaat schelen qua bijgeluiden en een goede constante draaisnelheid.
Of hebben jullie het gevoel dat juist het lagerhuis zélf het meeste bijdraagt aan stilte en draaisnelheid? Aluminium stijver dan cast iron?
Even een update: bij peak hifi hun thrust pad met bearing gasket besteld en gemonteerd in het lager. Daarna het lager opnieuw met Lencomotion olie gevuld.
Ik moet zeggen een geweldige verbetering! Muisstil en (nog) meer fundament, terwijl die 401 al één van de beste fundamenten had.
Maar toch iets vreemds (niet ten nadele van de upgrade overigens): Met de oude thrustplate met balletje moest de snelheid altijd een kwartier of wat op gang komen om met de snelheidsregelaar in de middenstand ook precies goed op snelheid te raken.
Na de upgrade komt de snelheid niet meer goed met de regelaar in het midden, maar moet ik de regelaar 3 streepjes naar rechts houden om de juiste snelheid te krijgen. Dit zelfs na 24 uur laten draaien…
Kan dit door de olie komen? Is deze te dik? Of ligt het aan de nieuwe thrustpad die nog in moet spelen? Laatste kan ik me haast niet indenken.
Nogmaals, het geluid is fors verbeterd, maar dit is toch wel vreemd.
Groeten,
Frank
Nu na maanden is de snelheid nog steeds niet op orde. De snelheids aanpassingsknop moet eigenlijk altijd in de uiterste rechtse positie blijven om de juiste snelheid te hebben. Voor vervanging van de thrustplate kon ik de knop na 30 minuten weer in de middenpositie zetten. Iemand een idee wat dit zou kunnen zijn?
Recentelijk een vers element gemonteerd en afgesteld bij een klant ( met Garrard ) op locatie. Werk al heel lang met Adjust+ en Laptop en daar zit ook een heel gevoelige gelijkloop meting op. De Garrard is een werkpaard daar, verder geen audiofiel geneuzel en ge-tweak. De Wow & Flutter is in een keer 0,04% en buitengewoon steady op het grafisch display. La Platine haalt zo 0,07% als allerbeste waarde, maar daar moet je dan ook hard voor werken. De gelijkloop is met die Garrard dus zeldzaam goed te noemen. Keep spinning!
Misschien appels met peren vergelijken maar als de 401 met SMD lager nu met de Lenco PTP met Audio Creative kit wordt vergeleken, was het verschil in rumble, dynamiek en het laag?
In prijs een groot verschil maar is het in een blindtest direct duidelijk of het verschil te verwaarlozen?