The AC tape chronicles: De Nakamichi dokter

Tijdens de gouden jaren van de cassette droom ik regelmatig over Nakamichi’s topdecks als de ZX9, de 700 en de 1000, de Dragon… Allemaal apparaten ver, heel ver boven mijn beschikbare budget. Bij mijn allereerste Nakamichi kwam ik niet verder dan een CR-1, waarvoor kon ik de benodigde 1000 gulden nog net bij elkaar kon schrapen.

...onbetaalbaar

Maar ik was er niet minder blij mee! Vergeet niet dat dat bedrag in die dagen zo ongeveer het maandsalaris van een gemiddelde techneut als ik was. Voor een doosje van 10 stuks TDK AD cassettes moet ik 30 km heen en 30 km terugrijden en ben daarna 90 gulden armer. Maar dat Zwitserleven gevoel als ik weer naar huis rij met het kleinood op de achterbank … onbetaalbaar!

Tijdmachine

En ik heb ze allemaal nog, eerst de TDK AD’s met het groene label, later met blauwe. Op de inlay wordt keurig vermeld waarmee en wanneer de tape is opgenomen. En het opvallende? Zelfs het eerste exemplaar, met opnamedatum oktober 1979, klinkt nog of het gisteren is opgenomen.

Het is alsof ik in een tijdmachine stap. Blijkt de Thorens TD147 met Ortofon MC10 element via de klassieke ronde Ortofon MC step-up trafo op een Quad 33 voorversterker, waar ik eind jaren 70 en een groot deel van de jaren 80 mee speelde, best wel fijn te klinken! En zo heb ik vele jaren mooie mixtapes gemaakt, vele LP’s, later CD's, opgenomen, al dan niet geleend bij de muziekuitleen en natuurlijk moesten er ook tapes voor in de auto worden gemaakt. 

Een keerpunt

Ook de fabrikanten van tape zitten natuurlijk niet stil en weten steeds betere tape te produceren met fijnere ijzeroxide partikels. De band wordt hoger uitstuurbaar, de vervorming wordt lager en bandruis nog verder teruggedrongen. Als de chroomdioxidetape zijn intrede doet krijgt de tapekwaliteit een enorme boost.

Tri-Tracer

Dan ineens is er in 1974 Nakamichi met de revolutionaire 1000 Tri-Tracer en 700 Tri-Tracer decks. Waarbij Tri-Tracer staat voor het voor het gebruik van drie separate koppen voor wissen, opname en weergave. Voor het eerst haalt de cassette met de smalle tape en lage snelheid een frequentiebereik van 20 Hz tot 20 kHz. Waar twee-koppers vaak niet verder dan tussen 10 en 14 kHz komen.

Hoe degelijk gebouwd deze Nakamichi machines zijn is goed af te lezen aan de aantallen die nog steeds in gebruik zijn en voor de prijzen die er nog voor gevraagd worden op de tweedehands markt (bijna een halve eeuw na de introductie!).

We kunnen best stellen 1974 het jaar is waar de compact cassette helemaal volwassen is en omarmt wordt door veel muziekliefhebbers. En de kwaliteit zou alleen maar beter worden van zowel van de cassettedecks als van de tapes. En niet alleen de cassettedecks van Nakamichi werden in de jaren daarna steeds geavanceerder. Tandberg, Sony, Aiwa, Luxman, Pioneer, Revox, Akai, Sansui, TEAC, Sharp, Technics, Philips en noem ze maar op, hebben prachtige decks gebouwd. Maar Nakamichi is altijd de referentie gebleven waar anderen zich aan moesten meten.

Mee met de tijd...

Met de digitale revolutie verdwijnt na de Millenniumwissel de cassette toch vrij snel in het moeras van de vergetelheid. Cassettemakers staken een voor een de productie en het lijkt voorgoed gebeurd te zijn met dit tot voor kort nog zo populaire medium.

Inmiddels zijn zelfs de gedoodverfde opvolgers alweer vergeten: de DCC-recorder, de DAT recorder, Minidisk… Ik heb ze allemaal gehad en ze zijn allemaal al lang weer weg of staan nog ergens op een plank op mijn zolder verstopt… Met de opneembare CD-R heb ik nooit een klik gehad.

Als het rippen van de CD’s en het muziekstreamen vanaf de harde schijf binnen bereik komt dooft het opnemen op cassettes verder uit. Maar uit het oog is niet altijd uit het hart… De cassettes worden netjes opgeslagen en mijn Nakamichi CR-1 heeft het huis nooit verlaten.

Terug van nooit echt weggeweest

In het kielzog van de renaissance van de platenspeler, wat toch ook bijna niemand had durven voorspellen, is de belangstelling voor tape en cassetterecorders (wat he-le-maal niemand ooit had kunnen denken) weer flink aangewakkerd.

Ook hier wordt de oude Nak van het schap gehaald, van de stof ontdaan, met nieuwe snaren uitgerust (allemaal nog gewoon te koop) en weer in ere hersteld. Potjandorie, dat valt niet eens tegen! Het eerste schaap is weer over de dam...

Inhalen van wat toen niet mogelijk was…

Maar nu wil ik meer dan een instap (jaja...) CR-1 en zie een nakamichi  BX-300, de begin jaren 80 nog enigszins betaalbare 3-kopper, op marktplaats punt nl. Het deck is compleet gereviseerd en weer in tiptop conditie gebracht.

Nou, dat zal wel. Op marktplaats punt nl wordt een doekje over een apparaat halen, met een fles Dasty in de hand en het hier en daar een wolk(je) contactspray vaak al groot onderhoud en/of revisie genoemd. Of je ziet een 40 jaar oud audioapparaat dat na vele jaren niets doen bij zijn netsnoer uit de opslag is getrokken wordt, als "als nieuw" aangeprezen aan de man gebracht...

Er is meer voor nodig

Er is helaas meer, veel meer, voor nodig om met name een tape of cassettedeck weer in tiptop conditie te brengen. Ga er maar van uit dat geen enkele recorder na 20, 30 jaar of meer stilstand nog in goede conditie verkeerd die simpel weer uit de winterslaap kan worden gewekt. Sterker nog: ik zou de stekker nog maar even niet in de wandcontactdoos stoppen. De kans op ontploffende condensatoren is niet gering.

De smeermiddelen zijn uitgehard of uitgedroogd, de rubberen riemen en snaren zijn uitgedroogd of soms helemaal opgelost in een kleverige smurrie. De elco’s zijn gaar als boter.

De basis is er nog, maar met een beetje TLC (Tender Loving Care) red je het niet. De machines hebben een kundige specialist nodig om weer in oude glorie verder te kunnen. En ben jij dat niet, dan blijft het aanmodderen, pappen en nathouden en een machine die nooit meer presteert zoals 'ie het vroeger wel deed.

Maar het kan wel! Als het goed gebeurt kost het een paar centen, maar de machine kan er daarna ook weer jaren tegenaan. Houdt daarna de boel lopende. Aan langere tijd stil staan lijdt een apparaat meer dan aan het regelmatig gebruiken. Daar zijn ze immers voor gemaakt.

Het Nakamichi nirwana

Deze Nakamichi BX-300 wordt echter door een man aangeboden met een al hele goede reputatie: Een zekere Norman van Wijnen uit Kampen. Op een half uurtje rijden van mijn woonplaats. We spreken de volgende zaterdagochtend af. 

Als ik de werkplaats van deze, zoals al snel blijkt, sympathieke Nakamichi specialist betreed val ik van de ene verbazing in de andere. Ik waan me in de Nakamichi hemel! Bijna alle Nakamichi decks uit de Champions League staan er in superconditie operationeel. Een aantal ken ik alleen uit de kleurrijke folders van weleer, die ik overigens ook altijd heb bewaard. Nu zie ik ze voor het eerst live en spelend. Ik voel me als een kind in een speelgoedwinkel…

Sober maar fraai

De BX300 is een erg fraai deck maar steekt bij alle bling uit het hoogste cassettedeck echelon een beetje sober af…  Maar goed, daarvoor ben ik wel gekomen. Het deck staat zonder kap op de werkbank. Alles is aan gedaan om het weer in de staat te krijgen zoals het deck de fabriek heeft verlaten, 40 jaar geleden…

En dat is wonderbaarlijk goed gelukt. Een defecte koppenbrugmotor, een veel voorkomend euvel bij de inmiddels 40 jaar oude Sankyo transporten uit de latere Nakamichi generaties, is onder andere vervangen door een hagelnieuw exemplaar, de twee vliegwielen hebben een nieuwe riem om beide capstans weer nauwkeurig aan te drijven. Elco’s die gaar zijn, zijn vervangen door verse exemplaren. Alles is weer tot in de puntjes afgeregeld met de speciale originele Nakamichi tooling.

Doe er nog maar eentje A.U.B.

Omdat Marco, aangewakkerd door het spelen met een destijds enorm populaire Nakamichi BX2, op zich een heel fijn tweekops deck uit de Nakamichi stal, ook wel graag een BX300 wil vraag ik of Norman er nog eentje weet te vinden. Niet veel later krijg ik een positief bericht uit Kampen. Een tweede BX300 is binnen en wordt onder handen genomen. Twee weken later haal ik het deck op.

De draak is los!

Onder een vers gezet bakje koffie verteld Norman dat hij een nog hele mooie ‘jonge’ Dragon heeft gevonden. De Nakamichi Dragon is van 1982 tot 1994 in productie geweest, het langstlopende model binnen de Nakamichi jaren. En dat is niet voor niets. Het is technisch niet alleen één van de aller fraaiste decks ooit gemaakt maar zelfs binnen de Nak familie een bijzonder apparaat. De Dragon wordt als een ‘heilige graal’ onder de cassettedecks gezien.

Het is één van de weinige cassettedecks die de azimuth van de weergavekop continu checkt en zo nodig geheel automatisch optimaal houdt. Ook cassettes die op een deck zijn opgenomen, of voorbespeelde musicassettes, waarvan de opnamekop niet helemaal in lijn stond, klinken op een Dragon fris en fruitig. En dat kwam helaas nog wel eens voor.

Daarnaast is de Dragon ook een autoreverse deck (voor weergave), zonder draaiende weergavekop. De kop is daarvoor in vier-sporen uitgevoerd waardoor de cassette, nog de kop, zelf hoeft te draaien als de band op zijn eindpunt is.

Alle drie gangbare cassettetypes (I, II en IV, ofwel ijzeroxide, chrome en metal) zijn, met de bediening op het front, tot in de puntjes, per kanaal, in te regelen op gevoeligheid en bias. Dan valt op dat dit eigenlijk helemaal geen overbodige luxe is. Een optimaal op kant A ingeregelde cassette kan na het (wel handmatig) omdraaien naar kant B wel net weer niet optimaal blijken. Natuurlijk zijn de verschillen niet dramatisch, maar het valt wel op.

Roze bril

Ik denk dat dit moment is dat ik een wat wazige blik in de ogen krijg… Ter plekke besluit ik dat dit ongelooflijk mooie Nakamichi deck op maar één plek moet komen te staan: bij mij thuis in het audiomeubel! Na wat heen en weer praten zijn Norman en ik het snel eens. De Dragon krijgt een complete revisiebeurt waarmee ‘ie technisch weer als nieuw zal zijn. Ik vertel Norman dat ik helemaal geen haast heb, de Nak moet bovenal perfect werken.

D-day!

Een week of zes later is het zover, ik mag de Dragon op komen halen. Ik snel me naar Kampen toe en daar staat ‘ie, zonder kap. Eerst een ‘rondleiding in het binnenwerk... Wat een formidabele techniek is er in deze 30, 40 jaar oude machines te vinden.

Ik vraag me wel eens af wat de productie van een Dragon, 700ZXL of ander topdeck vandaag de dag wel niet zou moeten kosten. Zoveel fijnmechanica en bijhorende elektronica in een enkel apparaat… Anno nu zijn apparaten meer een kwestie van simpele mechanica en excessief leunen op het gebruik van software. Anders is het niet meer te maken voor een normale prijs. Helemaal niks mis mee dus.

Inmiddels staat de Nakamichi alweer anderhalf jaar in mijn audiorek en heb er al veel tapes mee afgespeeld en opgenomen. Een heerlijke hobby binnen de hobby. Wat een zalfje van een apparaat om mee te spelen. En wat klinken die tapes goed!

Q&A

Om wat meer te weten te komen van Norman en zijn activiteiten, misschien ook leuk en boeiend voor lezer, heb ik hem een aantal vragen gesteld.

• Norman, wanneer ben je door het Nakamichi virus besmet geraakt? En waarom specifiek Nakamichi en geen Sony of zeg maar iets Revox of TEAC?

In mijn jeugd was ik al gefascineerd door mooie hifi, ik las de hifi bladen en daar werd wel duidelijk dat als je een top deck wilde hebben je een Nakamichi moest kopen. Ik heb toen van mijn bij elkaar gespaarde krantenwijk geld een Nakamichi 480 gekocht. Ik heb daar ongelofelijk veel plezier mee beleefd. Dat was in 1981/1982.

In die jaren had je ook nog de Firato, die heerlijke hifi beurs in de Rai in Amsterdam. Transtec, de importeur van Nakamichi, had een ruimte gehuurd in het op loopafstand gelegen Novotel, omdat ze vonden dat een goede demo van hifi niet op de Firato kon plaatsvinden qua akoestiek. Ik herinner me een glazen vitrinekast in het Novotel met daarin een gouden 1000zxl limited. Daar kon een mens alleen maar van dromen, prachtig. Al met al ontstond er een liefde voor Nakamichi die nooit meer is verdwenen.

• Je beschikt nu over een waar arsenaal aan specifieke Nakamichi afregeltooling. Was het moeilijk, waarschijnlijk wereldwijd op het internet, zoeken om hier aan te komen? Eigenlijk toch een behoorlijk aantal jaren nadat het laatste Nakamichi deck de productieband had verlaten?

Ik heb het meeste gelukkig in de goede tijd gekocht. Toen de belangstelling voor cassettedecks nog maar minimaal was. Ik zocht al geruime tijd naar die afregeltools maar deze zijn zeer zeldzaam. Toen liep ik op Ebay Amerika tegen een bedrijf aan die ze aanbood. Mijn geluk kon niet op en ik heb de meeste toen kunnen kopen.

Hieronder is een kleine greep te zien uit de vele calibratietools

• Je hebt zelf ook een prachtige collectie Nakamichi topdecks. Wat is je persoonlijke favoriete Nak? Ook om aan te sleutelen?

Mijn favoriete Nakamichi is de 1000 ZXL met als tweede de 700 ZXL. Om aan te sleutelen zijn deze complex gebouwde machines wel erg lastig. Ze zijn groot en zwaar maar na een serieuze revisie en afregelbeurt klinken ze weer prachtig.

(Een 1000 ZXL of 700 ZXL zou ik ook graag naast de Dragon neerzetten, maar dat is schier onhaalbaar anno 2021. De prijzen zijn door het plafond gegaan en er worden niet veel machines meer aangeboden. (Dick.))

Norman stopt vervolgens een doodgewone standaard TDK D type I tape in een 1000 ZXL. De tape spoelt een stukje door, het deck kalibreert zich geheel automatisch en spoelt de tape terug. Vervolgen wordt een opname gestart. De meters slaan ruim boven 0 dB. Het omschakelen tussen voor- en na-band laat geen verschil horen…

• Zijn alle top Naks goed te servicen? Ook qua verkrijgbaarheid van vervangende componenten? Maakt het veel uit of het oorspronkelijk eigen Nakamichi loopwerk of de latere, die op Sankyo techniek zijn gebaseerd? Zijn beide qua solide bouw vergelijkbaar?

De eigen oude Nakamichi loopwerken vind ik het mooist. Maar alle machines zijn weer helemaal goed werkend te krijgen (en te houden). Met als restrictie de speciale weergavekop van de Dragon. Als die defect is, is het over en uit. Nieuwe exemplaren zijn al heel lang niet meer verkrijgbaar. Ook zijn originele aandrukrollen van een Dragon niet meer verkrijgbaar en de nog verkrijgbare imitatie rollers zijn niet erg best.

De latere Sankyo loopwerken zijn toch ook betrouwbaar gebleken. Decks als de CR-7 met de snelle inregelcomputer en direct-drive loopwerk zijn ook prachtig. Ze klinken wat analytischer dan bijvoorbeeld de ZX7 of ZX9.

• Zoek je zelf actief naar mooie Nakamichi’s om te restaureren en daarna mensen er weer ongelooflijk blij mee te kunnen maken? Of word je in toenemende mate benadert voor reparaties van Naks die in het bezit zijn vaak trotse bezitters?

• Maar mochten er mensen zijn die een Dragon, 700 ZXL/ ZXE of 1000, ZX7 of ZX9 hebben staan waar ze niets meer mee doen, mogen die met jou contact opnemen of jij er belangstelling voor hebt?

Jazeker, graag zelfs. Defect of niet defect maakt voor mij niet uit. Ik ben altijd op zoek naar de topdecks om deze, na een stevige revisie, weer een tweede leven te geven bij een liefhebber.

• In hoeverre is het nog de moeite waard om de allereerste TT 1000 en TT 700 machines uit begin jaren 70 nog te servicen? Als ik zie wat er voor deze Nakamichi’s nog gevraagd wordt… Hoe is deze oude elektronica nog in vergelijk met latere decks. In wat voor conditie mag je de koppen nog verwachten na bijna 50 jaar? Lijkt me geen gering risico…

De vroege jaren 70 serie service ik niet. De loopwerken en elektronica hebben ook niet erg veel te maken met de series die daarna kwamen. Dat wil niet zeggen dat het geen erg goede machines zijn maar voor mij net een generatie te vroeg.

n.van.wijnen@gmail.com