Restauratie van een Garrard 301 deel-3
In het laatste deel van deze Garrard 301 restauratie ga ik de platenspeler voorzien van een mooie console. Het materiaal dat ik gebruik bij deze idler draaitafels, is berken multiplex. Dat is niet zonder reden. Een massief berken multiplex console zorgt voor het verminderen van ongewenste resonanties die worden veroorzaakt door de motor en het idler wiel en zorgt voor het minimaliseren van het platenspeler-monster dat Rumble heet...
Lenco en de rumble mythe
Een veel gehoord nadeel van een idler wiel draaitafel is rumble. Rumble is de resonantie die door de draaiende delen (motor, idler wiel) wordt veroorzaakt en via het plateau door het element wordt opgepikt. Met name de Lenco L75, L76 en 78 zijn/waren hier berucht om. Zeker toen Lenco besloot om de spelers in een geveerd chassis te zetten, was dit het begin van de teloorgang van deze mooie idler wiel spelers. Het is de grootste fout die Lenco in de jaren 70 heeft gemaakt en de slechte naam die Lenco er mee heeft gekregen heeft er mede voor gezorgd dat de idlerwiel techniek direct aan rumble wordt gekoppeld. Geheel ten onrechte. Ik denk dat een goede idler draaitafel klankmatig superieur is aan alle touwtjes, snaartjes en riem aangedreven platenspelers.
Door de dunne plint van de standaard Lenco samen met de vering werd de rumble alleen maar uitvergroot. Zet je deze Lenco's echter in een zware massieve console dan wordt de energie die de motor genereert opgenomen en afgevoerd door de zware plint. Dat is natuurlijk wat kort door de bocht want massa alleen is niet de oplossing. Materiaalkeuze, platenspeler koppeling en dikte van de plint zijn zeker zo belangrijk. Een goede keuze van deze variabelen is essentieel voor de kwaliteit van de console. Mijn ervaring is dat berken multiple een erg goed materiaal is met de juiste dichtheid en eigen resonantie. Daarbij is het zeer betaalbaar en ook nog eens op verschillende fraaie manieren af te werken. Het oog wil natuurlijk ook wat.
Shindo Garrard 301
Eén van de beste materialen voor een idler draaitafel console is kersenhout. Tenminste als we de Japanse heer Shindo mogen geloven. Zijn console is gemaakt van in laagjes opgebouwd kersenhout en wordt wereldwijd klankmatig als de beste console beschouwd. Erg prijzig overigens. Berken multiplex is dan een prima alternatief en geeft erg goede resultaten.
Met een goed gebouwde massieve console is het rumble probleem opgelost en maak je van deze Lenco's een top speler. Voor deze Garrard 301 is het niet anders. Deze regel geldt uiteraard voor elke idler wiel draaitafel. Met de Lenco's gaan we binnenkort wat meer mee doen. Nu eerst de finishing van deze iconische Garrard 301.
Het bouwen van de Garrard 301 console
Zoals gezegd gaan we de console met berken multiplex opbouwen. In 7 lagen van 18 mm. dik. Allereerst zaag ik de buitenmaat uit. Het wordt een behoorlijk hoge console aangezien de motor aan de onderzijde een behoorlijk stuk doorsteekt.
Voor de juiste maat van de uitsparing heb ik een template opgehaald op de website van theanalogdept.com. Je moet deze echter zelf even op de juiste grootte uitprinten of tekenen.
Sliding base voor deze Garrard 301
Teken alles eerst goed uit voordat je de gaten in de berken-multiplex zaagt. Met name de Pivot to Spindle (P2S) afstand is belangrijk. Zeker als je geen sliding base gebruikt maar een mounting ring met een vaste afstand tot het platenspeler lager. Mij advies is overigens om als het even kan een sliding base te gebruiken. Het geeft naderhand veel mogelijkheden om je element tot in de puntjes af te regelen. Wij hebben dit zojuist ervaren met een Ortofon SPU Meister MKII element. Aangezien het SPU element geen headshell heeft je gebonden bent aan een vaste effectieve lengte, worden de instelmogelijkheden behoorlijk beperkt. Als je bedenkt dat de P2S op 0.05 mm. effect heeft op de klank, dan is een sliding base geen overbodige luxe. Ik snap dat voor veel platenspeler liefhebbers dit al behoorlijk technisch wordt. Ik ben daarom bezig met een beschrijving van de theorieën en mogelijkheden om je platenspeler en element zeer precies in te stellen.
Zagen maar.....
Het Garrard 301 sjablone geeft de mogelijkheid om de uitsparingen in lagen te maken. Hierdoor verlies je zo min mogelijk materiaal en blijft de totale massa maximaal. Het zagen is op deze manier eenvoudig met een decoupeerzaag te doen. Na elke uitsparing eve checken of alles netjes past. Maar als je netjes werkt, zal dit geen probleem zijn.
De console verlijmen en schuren
Als alle lagen klaar zijn kunnen ze worden verlijmd. Ik doe dat met gewone houtlijm. Zet de lijm op met een lijmkam. Maar voordat je de lijm aanbrengt, zet dan eerst elke laag even zonder lijm op elkaar en schroef ze vast. Behalve de bovenste plaat natuurlijk. We willen geen schroeven in het zicht.... Wanneer je namelijk de lijm aanbrengt en er een lijmklem op zet, zullen de platen door de houtlijm van hun plek glijden en is het nauwelijks mogelijk de platen netjes op elkaar te houden. Lijm de lagen één voor één vast, fixeer ze met een aantal schroeven en klem ze goed en gelijkmatig door middel van lijmklemmen. En kijk, met een laatste passing gaat het er al heel fraai uit zien.
Als alles op elkaar zit en goed en droog is kunnen de zijkanten worden geschuurd. Je kunt dit het beste doen met een bandschuurmachine. Zeker als je netjes hebt gewerkt en de platen zonder al te veel afwijkingen zijn verlijmd, is dit zo gepiept. Aan de achterzijde van de platenspeler komt de netentree. Deze frees ik er natuurlijk netjes in.
Het monteren van de Garrard 301 kan beginnen....
Nu het grove werk is gebeurd kan de opbouw van de Garrard 301 beginnen. Maar voor dat ik daaraan begin wil ik de console eerst een mooie kleur geven. Ik heb enige weken geleden een SPEC GMP8000 in huis gehad om daar een GrooveMaster II toonarm op te monteren en ik moet zeggen, ik was zeer gecharmeerd van de oranje kleur op deze platenspeler.
Na even zoeken heb ik de goede kleurbeits kunnen vinden en wordt mijn Garrard 301 console 'SPEC' oranje. Dat zal niet iedereen aanspreken, maar ik vind het wel wat hebben. Het is weer eens iets anders. Op deze onderstaande foto's lijkt dit oranje erg fel, maar dat komt door de opname. In werkelijkheid is dit een erg mooie warme kleur en zo goed als gelijk aan de SPEC draaitafel.
De Garrard 301 in een koninklijk oranje jasje.....
Een GrooveMaster II voor de Garrard 301
Tja, een Garrard 301 in een zware console vraagt gewoon om een 12" toonarm. Naast dat het gewoon erg goed staat bij een dergelijke zware en grote platenspeler, heeft een 12" pook ook klankmatig voordelen. De fouthoek is veel kleiner als bij een 9" arm. Ik vind daarnaast de tracking van een 12" arm vaak een stuk beter. En welke arm kan er dan beter op dan ons eigen kindje: de GrooveMaster II. De GrooveMaster II is dan ook de perfecte partner voor deze Garrard 301 platenspeler.
Bearwald, Lofgren, Stevenson... huh, waar heb je het over?
We hebben het over de juiste geometrie om toonarm en element in te regelen. Om het element in te regelen gebruik ik hier een zogenaamde Arc protractor. De geometrie is Bearwald/ Lofgren A IEC. Zoals ik hier boven al heb vermeld zijn op het moment van schrijven een aantal ontwikkelingen om welke geometrie nu de beste resultaten geeft. Moet je nu Bearwald, Lofgren B of Stevenson gebruiken. Bearwald is zeker de meest gebruikte geometrie. Echter zijn we er achter gekomen dat dit zeker niet altijd de beste geometrie is. Dit geldt met name voor de Ortofon SPU elementen. Aangezien deze elementen een vaste headshell hebben en niet in een hoek te verdraaien zijn, zijn ze dus afhankelijk van de toonarm geometrie. Laat nu net de Bearwald geometrie niet de fijnste instelling zijn voor SPU elementen. Maar daar hebben we gelukkig een oplossing voor gevonden. Binnenkort ga ik dit uitleggen in een ander artikel met veel tips en tricks om je eigen draaitafel voor eens en altijd goed in te regelen. Dat is echt niet zo heel moeilijk en het resultaat zal je zeer verassen.
My Pride and Joy
Als de noeste arbeid er op zit, wordt het tijd om de speler goed te laten inspelen. Dat kost gewoon even tijd en de speler zal zich steeds beter gaan instellen als het aantal draaiuren toeneemt. Na een aantal weken spelen kan ik zeggen dat dit de beste draaitafel is die ik tot nu toe in huis heb gehad.
Tenuto gunmetal mat en Callas puck
De scherpe lezer heeft natuurlijk al gezien dat de Garrard 301 is voorzien van een aantal extra's. Allereerst de Tenuto gun metal mat. Dit is een messing (zgn. gun metal) mat die koud op het aluminium plateau ligt. Naast dat het gewoon erg fraai oogt is het een zeer nuttige aanvulling. De twee materialen doven namelijk elkaars eigen resonantie uit. Zodra de mat er op ligt en je op het plateau slaat, dan hoor je een doffe plok. Eén van de best dempende matten die ik ken.
Als tweede heb ik een Callas puck geplaatst. Een erg mooi stukje vakmanschap gemaakt van African Blackwood, in dit geval Ebbenhout. Naast dat de puck de lp goed op het plateau vastdrukt zorgt het ook voor het afvoeren van resterende energie. Het is lastig om het verschil van zonder of met puck te omschrijven. Maar als je hem vergeet kom je er even later achter dat je iets 'mist' in de muziek of beter gezegd: muziekbeleving. Voor mij is het nu een onmisbare aanvulling. Het is de kers op de taart, zeg maar.
Er moet me iets van het hart
Wat kunnen Lp's toch vreselijk goed klinken. Steeds meer bedruipt mij het gevoel dat we in 1983 enorm bedonderd zijn door de audio marketing industrie. De digitale muziek is met de introductie van de compact disc, ons letterlijk met geweld door de strot gedrukt. Achteraf gezien met veel teleurstellingen en niet nagekomen beloftes. De gehele digitale revolutie die daar op volgde is gelukkig een heel stuk verbeterd in de loop van de jaren. Zeker gezien de progressie die HI-RES streaming de laatste twee jaar heeft gemaakt. Als ik digitale muziek luister met onze DDDAC streamer kan ik alleen maar beamen dat dit gewoon erg goed is. Maar het mist, zoals Dick dat zo mooi omschrijft, dat analoge 'sausje' dat je bij het beluisteren bij een goede Lp of (cassette) tape wel ervaart. Het analoge sausje dat onze oren smeert als smeuïge roomboter op een overheerlijk ambachtelijk croissantje. In plaats van een lik kunstmatige margarine op een verse boterham..... Ook lekker hoor, als je niet beter weet..... Wordt vervolgd......
Waar heb ik de materialen besteld:
Berken multiplex: dehoutgroothandel.nl
Hout kleurstof: meubelrestauratieshop.nl
Tenuto gun metal mat: audio-creativeshop.nl
Audio Creative GrooveMaster II: audio-creativeshop.nl
Callas platenpuck: callas-audio.nl
Prachtige tafel Marco.
Persoonlijk denk ik dat je digitaal en analoog niet met elkaar kunt vergelijken. Je kunt pas écht een goede vergelijking maken als de mensen achter de knoppen hun best doen om er het maximale uit te halen. Wat maar zelden gebeurd.
Tegenwoordig is het vooral mode om bij digitaal het zo hard mogelijk te laten klinken.
Wat bij een plaat gewoon technisch niet mogelijk is. Waardoor de plaat in 9 van de 10 keren gewoon beter klinkt dan de digitale variant.
Persoonlijk geef ik ook de voorkeur voor de lp. Het heeft gewoon iets….
Hallo Marco.
De Garrard ziet er schitterend uit. Mooi werk, zoals we van jou gewend zijn. Is de Tenuto gunmetal mat ondertussen weer verkrigbaar?
Hallo Maurice, dank je voor het compliment. Wat betreft de Tenuto mat. Ik zit er zelf ook op te wachten. De leverancier heeft wat leveringsproblemen die hopelijk binnenkort opgelost zijn. Dan zal ik dat ook hier even bekend maken.Tot dan is het even afwachten, helaas.
Hallo Marco. Allereest mijn complimenten voor wat je allemaal doet. Mooi om te zien dat kwaliteit uit het verleden dit predicaat ten volle in onze tijd mag voortzetten.
Aangaande die gunmetal mat echter het volgende. Hoewel het resonanties kan dempen, mooi staat en onverslijtbaar is, heeft het een belangrijk nadeel. En dit geldt voor alle niet zachte draaitafelmatten: het beschadigen van de plaat. Want hoe schoon een plaat ook is en hoe schoon die mat ook is, er kan altijd een ongezien deeltje op de mat liggen of aan de plaat zitten. Wat er dan gebeurt als je ook nog eens een gewicht op de plaat zet laat zich raden. Bij zachte matten zal dit niet zo’n probleem zijn, door de hoge puntbelasting van dit deeltje (en zoals gezegd zeker met een gewicht op de plaat geplaatst) de mat op die plek het deeltje opnemen, de mat deukt als het ware op die plek in. En zo zal een vuiltje de plaat veel minder snel beschadigen. Een goede draaitafelmat dient wat mij betreft dan ook zacht te zijn. Maar ook weer niet te zacht. Als referentie heb ik de originele Technics SL-1200 mat. Die is stevig maar goed flexibel en van 100% rubber gemaakt. Het rubber van deze mat neemt alle resonanties, dus ook eventuele door de naald veroorzaakte resonanties optimaal op. Nu is het ene PVC het andere niet en ook dan zie je precies hetzelfde resultaat. Vooral bij elementen met een lage compliantie zijn naaldresonanties in het vinyl bij hoge groefmodulatie een probleem. Komt nog bij dat een ietwat holle plaat nooit goed contact maakt met het plateau, ook niet met een gewicht. Dit geldt ook voor een rubberen mat maar door de richels in het rubber en de flexibiliteit wordt deze onvolkomenheid van de plaat zoveel als mogelijk opgevangen. Natuurlijk deugt de plaat dan niet maar soms moet je ermee leven….Kortom, ik houd vast aan het goede uit het verleden: rubber! Met vriendelijke groet, Willem
Hallo Willem, de demping van de gunmetal plaat berust op een ander principe dan wat jij omschrijft betreffende rubberen of zachte matten. Elk metaal heeft namelijk een eigen resonantie. Zo ook het platenspeler plateau. Wanneer je een metaal met een andere resonantiefrequentie op het plateau plaatst, in dit geval een gunmetal plaat, wordt de resonantie van beide materialen zo goed als volledig gedempt. Bij het gebruik van een rubberen mat op een platenspeler plateau moet het rubber dus deze functie opnemen. Het is in wezen een mechanische demping die wordt gerealiseerd door de elasticiteit van het rubber. Veel rubberen matten doen dit niet op een afdoende manier waardoor er altijd een ‘rest’ resonantie overblijft. Zelf heb ik nog geen problemen of schade ondervonden met het plaatsen van de lp direct op de metalen mat. Maar voor wie dat vreest is een dunne rubberen of kurken mat boven op de messing mat aan te bevelen.
Marco, complimenten met het resultaat. Ziet er schitterend uit. Leuk dat je dit deelt. Ik ben benieuwd naar je artikel over het afstellen en je plannen met de Lenco’s.
Dus op de bronzen mat leg je geen ander matje meer? Krast dat niet op je platen?
Hallo Gijs,
Klopt, er wordt geen extra mat gebruikt. Mag wel natuurlijk. Voor krassen hoef je niet bang te zijn, de mat is spekjeglad afgewerkt.
Ziet er puik uit Marco !
Ik wil dat zelf ook gaan doen maar voordat ik daar aan begin zal ik eerst mijn platenspeler in betere conditie moeten maken. Ik mis daartoe enige essentiële onderdelen….Misschien kan Jij mij helpen of weet je iemand die mij kan helpen. Belangrijkste is het gietijzeren frame waar de motor in hangt, deze is gebroken. Al een aantal maal getracht te lijmen of anderszins te repareren maar dat is niet gelukt.
groet
Wouter Bouwman
Dat zal best lastig worden. Onderdelen worden niet vaak aangeboden. Ik zou Ebay even in de gaten houden. Maar een los motor frame zal niet eenvoudig zijn.
Marco, erg interessant project. De Garrard staat ook heel erg hoog op mijn “hebberigheidslijstje”. Bezit zelf een in nieuwstaat verkerende TD-124, ook zo’n technisch wonder. Als je die onder handen neemt krijg je steeds meer respect voor wat ze in die tijd maakten. Al was er natuurlijk veel meer budget beschikbaar, zo’n speler koste een lieve duit en daarnaast was arbeid nog niet zo duur.
Maar kun je aangeven wat alle aanpassingen die je hebt gedaan ongeveer gekost hebben? Het gaat me niet om de individuele kosten, maar de revisie van de totale speler, zonder het spuitwerk, arm en plinth.
Groet, Ed
Hallo Ed, ik zou zo echt niet meer weten wat ik uitgegeven heb aan de restauratie van de Garrard. Veel heb ik zelf gedaan. Maar wat zeker belangrijk is, is de motorrevisie. Daar kun je complete setjes voor kopen. En natuurlijk het idler wiel. Later heb ik een compleet nieuw lager gekocht bij Peak audio in de UK, wat zeker een grote verbetering is.