Little Blue SET
De eerste Watt is de belangrijkste
Het voordeel van hoog rendement luidsprekers is o.a. dat je ze aan kunt sturen met versterkers met laag-vermogen. Pas nog had ik de FirstWatt J2 op bezoek, die max 25 watt levert in 8 ohm, in 4 ohm zelfs nog minder. Zonder problemen zet deze versterker een prachtig geluidsbeeld neer in mijn huiskamer. De Klipsch La Scala’s spelen als een klok in combinatie met mijn 300B SE-versterkers. Juist een single-ended versterker vind ik zo mooi in combinatie met deze legendarische speakers.
En dat single ended versterkers niet duur hoeven te zijn als je geen groot vermogen nodig hebt kun je lezen in het verhaal hier onder. Een wat afwijkende single ended versterker met een niet alledaags gebruikte buis.
Terug in de tijd
Jaren geleden ontwierp ik een hoofdtelefoon versterker, de Blue Ears (een kleine woordspeling naar de trafo-wikkelaar Wil Blaauw).
De uitgangstransformatoren waren mooie bandkern types en geschikt om minstens 40mA gelijkstroom te verduren. Een parallel geschakelde ECC99 zorgde voor zowel de versterking als het vermogen. Hij was prima te gebruiken als hoofdtelefoon versterker, en ook als mooie lijntrap. Deze uitgangstrafo’s zijn mooi breedbandig en kunnen denk ik zo een paar watt leveren in een single-ended configuratie. Met een 8 en 16 ohm uitgang goed bruikbaar.
De 10EM7...
Per toeval kwam ik een leuk, en bovenal goedkoop buisje tegen, de 10EM7. Een broer van de wat beter bekende 6EM7, alleen met een andere gloeispanning (9.6 volt). Oorspronkelijk werd de 10EM7 gebruikt in de Tv-industrie.
Deze octal buis heeft twee triodes in de glasbulb, zoals zo veel andere dubbel-triodes. Alleen zijn het nu twee verschillende types.
De ene helft is een soort 6SL7 triode qua specs. Prima om de nodige spanning te versterken. De andere is een heuse mini-powertriode met een maximale 10watt anode dissipatie!
Mmmm …. dan kom je met de buis in een single ended opzet op zo’n 2 a 2.5 watt uitgangsvermogen … Dat moet genoeg om mijn hoog rendement Klipch La Scala's aan te sturen.
Schema en opzet
Op het Internet zijn er voldoende ontwerpen met de 10EM7 te vinden. Ik kies er voor om de eindtriode een beetje op zijn donder te geven en de stuur triode met een niet te hoge anode weerstand te laten functioneren.
Mijn voedingstrafo heeft de beschikking over 2 keer 9 volt voor de gloei AC. Met een heater module van Tentlabs valt dan alles netjes af te regelen op 9.6v voor de 10EM7.
Als gelijkrichter kies ik voor een EZ81 die met 6.3v aan gloei geen probleem oplevert. De voedingsspanning komt op 250v-0-250 volt. Ideaal om deze versterker mee te maken.
Na de EZ81 volgt een MKP condensator van 22uF, vervolgens een smoorspoel en dan een Mundorf dubbel elco van 2x 100uF waarvan beide secties parallel worden gebruikt. Daarachter weer twee weerstanden en weer een dubbel elco, die ieder voor de voeding van de stuurtrap worden gebruikt. Zo worden de voortrappen van een mooie schone stroom voorzien.
Eigenlijk is het schema recht toe recht aan SET. Dit maakt het gelijk een leuk beginners project Met de juiste onderdelen levert het een meer dan prima klinkende heuse Single Ended Triode buizenversterker op.
Opbouw van het chassis
Voor de kast gebruik ik een aluminium chassis, dat nog op de plank lag. Hier en daar een beetje beschadigd, maar een kniesoor die hier in dit geval op let. Het chassis is groot genoeg om alles kwijt te kunnen zonder dat de onderdelen te dicht bij elkaar zitten.
Na het boren en ponsen van de gaten tijd om alles te monteren. Foto’s zeggen vaak meer dan woorden….
Keuzes...
Ik heb ervoor gekozen om de ingangen dicht bij de buizen te zetten. Intern is er dan geen lange bedrading. Signaal draden zijn zilver, de overige voedings draden verzilverd koperdraad met teflon bescherming.
De weerstanden komen van de electronica winkel in Almelo (waar ik nog steeds mijn bestellingen doe, ondanks dat ik al weer jaren aan de andere kant van het land woon J). De koppelcondensatoren zijn van Obligato, een prima degelijk merk. Maar, elke mooie condensator is hier natuurlijk mogelijk. Let wel op het voltage!
De uitgangstransformatoren en de voedingstrafo komen van AE-Europe (een Blue Ears trafo-set).
Alles is hardwire gebouwd op de gloeivoeding na. De beschermkap van de voedingstrafo komt uit China via Ali-Express.
Luisteren
De Little Blue Set heeft bij mij en een goede audio-vriend een tijd staan spelen en kon eigenlijk zonder problemen mee met de grote jongens. Voor een 2 watter speelt de versterker met veel overtuiging en kracht. Laag is voldoende aanwezig en het hoog wordt keurig weergegeven.
De kleine versterker heeft ook in mijn studio gestaan waar hij zonder problemen mijn monitoren aantuurde. Als je niet te luid speelt is de bescheiden 2 watt meer dan voldoende, zelfs met deze niet echt hoog rendement luidsprekers. Maar de versterker voelt zich echt in zijn element met gevoeliger speakersystemen.
Voor een redelijk bescheiden bedrag bouw je met mooie onderdelen een heuse erg goed klinkende SET-versterker.
Leveranciers o.a. :
AE-Europe: Trafo-set, luidsprekeruitgangen, montagedraad
Explorer Electronica: Weerstanden e.d.
Aliexpress: Trafokap voor de voedingstrafo
Meten en luisteren
Deze speciale versterker van Jan heeft een tijd bij mij gelogeerd en is ook nog even op de meetbank gezet. En daarvoor natuurlijk eerst uitgebreid beluisterd in mijn audiorek. Dat is toch iets aparts. Deze ‘El Bizarro’ versterker blijkt namelijk heel goed te klinken op mijn gelukkig heerlijk rendabele ToneMaster luidsprekersysteem.
Ik heb voor het regelen van de volume gebruik gemaakt van mijn eigen Bespoke Audio Co. TVC en later van de proto van onze eigen ‘Traffic Control’ TVC. Voor deze gelegenheid met elkaar verbonden met Siltech Classic bekabeling. Dat werkt perfect.
Om nog wat meer olie op het vuur te gooien heb ik de recent besproken Hijiri Nagomi powercord in de Little Blue SET gestoken.
De eerste en laatst genoemde zijn natuurlijk totaal uit het lood in combi met de voor een paar honderd euro te bouwen versterker. Maar verdorie, de combi zingt werkelijk als een nachtegaal
Dan blijkt dat het luizenvermogen dat deze versterker geeft de huiskamer schijnbaar met speels gemak vol muziek weet te spelen.
Ik heb er dagen mijn muziek mee geluisterd en nooit kwam het gevoel in me op dat ik naar een klein versterkertje zat te luisteren..
Showtime
Later is de Little Blue SET ook nog op de ToneMaster XL, Marco’s grote multicel hoornsysteem, aangesloten. Let wel: in een af en toe best rumoerige grote ruimte tijdens de Zelfbouw Audio dag afgelopen 1 februari.
Ok, met name het fundament in het laag schoot wat mij betreft tekort als de versterker even echt aan het werk werd gezet. Maar als het stiller is blijkt het hier ook mogelijk om met een sullige 1900 milliwattjes per kanaal meer dan behoorlijk luid te spelen.
Wat Marco en mij betreft (en de auteur van bovenstaand verhaal en maker van de Little Blue SET) winnen goed bedachte hoogrendement luidspreker met een kleine maar mooie versterker het nagenoeg altijd van de visa versa combinatie van megawatt versterkers aan kleine energieslurpende luidsprekers. Heb je daar een andere mening over? Het zij zo…
Op de meetbank
De versterker haalt bij 5% THD+n, net voor de zichtbare clip van de sinus, 1,9 watt in 8 Ohm. Voor deze maximale uitsturing is 725 mV aan de ingang nodig.
De THD+n is bij 100 mW uitsturen 0,9%, gewogen of ongewogen meten maakt nagenoeg geen verschil. Zoals veel single ended buisversterkers blijkt de mooie even harmonische het meest verantwoordelijk voor dit cijfer. De versterker laat een mooi aflopend spectrum zien.
De frequentierespons ziet er opvallend goed uit. Het -3 dB punt in het hoog op 50 kHz en daarboven zijn geen opvallende traforesonanties te zien. Dat is ook goed te zien aan de strakke blokgolf op de scope, nagenoeg zonder overshoot. Heel fraai.
Epiloog
Het je een beetje fatsoenlijk rendabele luidsprekers die ook geen rare dingen met de impedantie/fase doen? Dan kun je met Jan’s Little Blue Ears een heel fijn klinkende versterker voor weinig geld bouwen. (Dick van de Merwe)
Beste Jan , Dick en Marco ,
Met grote interesse heb ik dit project gelezen .
Maar ik zit met één vraag , in de beschrijving van de voeding komt na de EZ81 buis een condensator van 22uF .Terwijl in het schema 100nF staat getekend ( C8 ) .
Ik ga absoluut niet zeuren of het met buisje zús of zó ook kan maar hier viel toevallig mijn oog op .
Het feit dat ik deze vraag stel blijkt wel dat ik een beginner ben.
Niet te min wil ik deze versterker graag na bouwen .
Is het mogelijk om een grotere foto te krijgen van het binnenwerk ?
Het schema geeft voldoende informatie maar iets meer detail in de foto’s zou welkom zijn.
Met vriendelijke groeten ,
Ben
Jan, Dick en Marco lezen hun commentaar niet? Dat moet natuurlijk 22uF zijn.
M.vr.gr. Arjen
Dank je Arjen…
Wat een geweldig project, met mooie meetresultaten ook! Menno van der Veen publiceerde enkele jaren terug een DVD over het bouwen van een versterker met een 6BX7 dubbel triode. Dit resulteerde bij mij in twee versterkers; een volgens het idee van Menno (met een 12ax7 voorversterker buis in plaats van een ingebouwde opamp) en een versterker met een 6SL7 als voorversterkerbuis en een parallelgeschakelde 6N8S als eindbuis. Je haalt dan 1,2 Watt per kanaal, dat is meer dan voldoende om twee B&W dm110 luidsprekers prachtig aan te sturen. De kathode elco’s kun je in de eerste trap weglaten. Je kunt zulke versterkers klein bouwen, bovendien blijft de kernverzadiging door de lage ruststroom in de eintrafo’s beperkt.
Wat is de primaire impedantie van de uitgangstrafo’s in deze versterker?
Ben benieuwd of ik het ook met EL84 se trafootjes kan nabouwen.
Primair moet rond de 3 k zijn, volgens de buisgegevens. Dat klopt hier wel met de instelling. Een EL84 trafo zit rond de 5 k aanpassing. Om te experimenteren kun je die gebruiken, maar je zult minder vermogen halen (en iets minder vervorming).