DS Audio DS-E1 Equalizer upgrade

Het was het DS Audio DS-E1 element, samen met de bijhorende DS-E1 voorversterker/ EQ, dat me twee jaar geleden zo wist te betoveren. En het heeft nog niets van z’n glans verloren. Ik heb maar weinig mindere puntjes kunnen vinden. Ook deze kleinste DS Audio telg, het denigrerende woord ‘instapmodel’ slaat hier kant nog wal, is en blijft een element uit de topklasse. Maar er moet toch ergens bespaard zijn op de uitvoering? En is het mogelijk om hier en daar zelf nog wat te upgraden? Je raadt het waarschijnlijk al: als er niks te winnen valt had ik dit verhaal niet hoeven schrijven. Het werd dus een mooi vervolgavontuur, met mooie resultaten…

Het rode potlood

Op het DS-E1 element zelf valt niet veel te besparen. Alle onderdelen die nodig zijn voor de grotere broers zijn hier immers ook aanwezig. De Grand Master en DS 003 zijn doorontwikkelingen van de vorige generatie waarbij het binnenwerk enigszins is gewijzigd, maar het werkingsprincipe is identiek. 

Waarin zit dan de winst van de duurdere DS Audio elementen uit dezelfde generatie? Eerlijk gezegd? Ik weet het gewoon niet. Vergeef me dat ik dit niet verder heb onderzocht door de DS-E1 en de DS 003 te demonteren…J. We beperken ons bij het element dus tot de uiterlijke kenmerken en verschillen.

Naaldvormen

Zichtbare verschillen in de serie DS Audio elementen vind je met name in de naaldvorm en het materiaal van de cantilever. Bij de DS-E1 is een elliptische vorm geslepen naald in een aluminium cantilever geplaatst. Waarbij in de duurdere elementen line-contact of microridge naaldvormen in de cantilever zijn gestoken. Het cantilever materiaal varieert van aluminium tot exclusievere materialen als boron of zelfs diamant (Master en Grand Master). Dat zal behoorlijk doordrukken op het prijskaartje. Maar laten we niet uit het oog verliezen dat er ook niet veel mis is met een aluminium cantilever en een mooie elliptische naaldvorm. 

Naaldplaatsing

Veel belangrijker is dat de naald perfect geplaatst wordt. Want daar mankeert het nogal eens aan bij elementen van diverse pluimage, van goedkoop tot kostbaar. Met de Fozgometer (met een oscilloscope kan ook) meet ik het uitgangssignaal van DS Audio elementen ‘spot on’ als het element loodrecht op de meetplaat staat. 

Equalizer

De verschillende DS Audio voorversterker/EQ’s geven meer inzicht. De DS-E1 heeft ook de minst lux ogende voorversterker. Het is een netjes gebouwd maar vrij simpel ogend apparaat. Waar de voorversterker/ EQ van de Grand Master van binnen en van buiten alle fantasieën te boven gaat met twee enorme imponerende behuizingen, volgebouwd met elektronica. 

Toch zijn alle DS Audio elementen met alle DS Audio voorversterker/EQ’s te gebruiken en visa versa. De Grand Master kan zo ook op de DS-E1 worden gebruikt.

Less is more?

Waar de EQ van de DS-E1 in verschilt met bijvoorbeeld de DS-E2 (inmiddels uit productie en opgevolgd door de DS003) is dat de versterkerschakelingen met TL072 opamps zijn uitgerust waar de luxere broers geheel met discrete componenten zijn opgebouwd. Wat door velen onder ons audioten nog steeds als de mooiste wijze van bouwen wordt gezien. 

Een opamp bevat vele transistoren terwijl er door de hoge uitgangsspanning van de DS Audio elementen maar een paar torretjes nodig zijn om een signaal een paar keer te versterken. En ‘Less is vaak More’, niet? 

Hoewel ik hier wel bij moet vertellen dat het op de juiste wijze gebruiken van opamps in een schakeling, in de handen van een topontwikkelaar, die geen blinde navolger is van applicaties die hij gemakzuchtig uit de datasheets haalt, al vaker heeft laten zien (en horen) dat het niet altijd zo zwart/wit gebracht kan worden. Een mediocre of slecht ontwikkelde discrete schakeling presteert gehoormatig minder dan een goed doordachte schakeling waarbij opamps zijn ingezet en visa versa.

TL072

De TL072 is een opamp die zijn oorsprong heeft in de tweede helft van de jaren 70 van de vorige eeuw en naast de bekende 5532 in enorm veel audioapparaten terug te vinden is. Het waren destijds best exclusieve componenten en echt audiogebruik ontwikkeld. In tegenstelling tot de gangbare opamps die er in die jaren te koop waren (techneuten van een zekere leeftijd kennen ongetwijfeld de ‘741’ nog wel, vreselijke dingen voor gebruik in audioschakelingen…). De prijs voor de TL072 is anno nu minder dan een euro. 

Discreet

De grotere DS Audio EQ’s zijn helemaal met discrete transistoren, weerstanden en condensatoren opgebouwd. Er hoeft zoals ik boven al aanhaalde zeker niks mis te zijn met het gebruik van opamps. Maar in de DS-E1 heeft het er alle schijn van dat het hier toch ook om kostentechnische redenen is gedaan. Maar laten we wel zijn: de DS-E1 is een fraai klinkend apparaat. Alleen bleef deze vraag op zijn tijd in mijn hoofd rondspoken: ‘Zou de DS-E1 EQ met wat upgrades stiekem niet naar een nog hoger niveau te tillen zijn?’. Meer richting zijn duurdere broers.

Een citaat uit mijn review van de DS Audio DS-E1 set:

“Is er dan helemaal geen iets minder puntje te bedenken. Jawel, zoals zo vaak als de roze bril na verloop van tijd weer wat minder roze wordt en toch niet alles perfect blijkt…

Het totaal geluid mag best nog wat vloeiender, iets waar bovengenoemde Ortofon SPU en mijn PhonoDude phonoversterker zo in weet te excelleren. Ik ben bang dat om dat te bereiken er een flink stuk dieper in de knip moet worden getast. Het zal niet voor niets zijn dat er naast de DS-E1 equalizer de ook nog beduidend luxere modellen DS Audio EQ’s worden gemaakt. Aan de andere kant kan ik prima leven met bovengenoemde ‘beperkingen’. “.

Action!

Je begrijpt misschien dat het in de loop van de tijd toch een beetje begon te kriebelen… De DS-E1 EQ is overzichtelijk gebouwd. De twee TL072 opamps zijn goed bereikbaar midden op de versterker PCB gepositioneerd. Op de achterkant van de PCB zien we een drietal spanningsregulatoren. Van het veelgebruikte standaardtype 7805, 7812 en 7912 (ook alweer een halve eeuw in productie!). Het 5 volt exemplaar is voor het voeden van de LED in de lichtbron van het element. Die laten we op zijn plek.

De twee 12 volt regulatoren, voor de + en – 12 voeding van de versterkerschakeling ontkomen niet aan mijn inmiddels aangewakkerde upgradedrang. Maar eerst worden de opamps aangepakt. Dan gaan we luisteren en daarna komen de spanningsregulatoren aan de beurt. 

 Voor de vervanging van de TL072 opamps valt de keus op discreet opgebouwde opamps van Sparkos labs. Die passen ook met de ruimere fysieke afmetingen perfect op de plek van de oude TL072. Voor de regulatoren heeft Sparkos ook mooie (weer compleet discreet opgebouwde) spanningsregulatoren. Maar ook NewClassD regulatoren zijn een perfecte kandidaat voor deze plek.

Aan de slag...

De TL072 opamps worden verwijderd om plaats te maken voor DIL IC-houders. Daarin worden de Sparkos opamps ingestoken. Het verwijderen van de oorspronkelijke opamps is een delicaat klusje. Het laatste wat je wilt is de PCB vernielen door te veel hitte van de soldeerbout.

Een tip: Met een kleine zijkniptang heb ik de 8 aansluitpennen van de TL072 doorgeknipt. De pinnetjes zijn dan gemakkelijk uit de soldeergaatjes te halen met een pincet en kort opwarmen met de soldeerbout. Met de spanningsregulatoren wordt later dezelfde methode gebruikt. De gaten daarna opschonen met wat zuiglitze.

Om de versterking en de EQ-curves te checken of deze identiek zijn gebleven. De curves blijken 100% identiek bij de oude en nieuwe metingen. Aan de EQ-curves en versterking is niets veranderd. Nu eerst maar eens luisteren…

Muziek!

Dit doet toch wat! De Sparkos opamps laten inderdaad een mooiere ‘flow’ horen. Het is geen dag en nacht van verschil, er wordt ook niks tegen de muur gespeelt, platgewalst of welk ander soort nikszeggende termen uit het bekende audiofielen jargon.

Wat ik wel hoor is wel meer verfijning, een geluidsbeeld dat wat meer ‘adem’ heeft. De moeite waard? Voor mij zeker. Ik zou bijna willen zeggen: dubbel en dwars. De Sparkos opamps kosten in deze applicatie immers relatief geen rib uit het lijf (80 euro per stuk). 

Dit doet toch wat! De Sparkos opamps laten inderdaad een mooiere ‘flow’ horen. Het is geen dag en nacht van verschil, er wordt ook niks tegen de muur gespeelt, platgewalst of welk ander soort nikszeggende termen uit het bekende audiofielen jargon.

Wat ik wel hoor is wel meer verfijning, een geluidsbeeld dat wat meer ‘adem’ heeft. De moeite waard? Voor mij zeker. Ik zou bijna willen zeggen: dubbel en dwars. De Sparkos opamps kosten in deze applicatie immers relatief geen rib uit het lijf (80 euro per stuk). 

Een week later...

De nieuwe regulatoren passen ook hier perfect op de vrijgekomen plaatsen. Als het netjes wordt gedaan valt het niet eens op te dat de PCB wat nawerk heeft ondergaan.

Al met al is het een hele nette upgrade waar niets aan het oorspronkelijke ontwerp is veranderd. Er zijn alleen vier stuks standaard elektronische componenten uitgewisseld tegen luxere exemplaren. De PCB wordt weer vastgeschroefd en de behuizing weer gesloten. Aansluiten maar weer.

Meer muziek!

Betekenen de verbeteringen van de voeding ook hier een beter geluid? Jazeker, daar kan ik volmondig ja op zeggen. De winst vind ik van eenzelfde kaliber dan de upgrade van de opamps, waar ik al blij mee was. Dit zet de DS-E1 EQ toch weer een aantal tredes hoger op de ladder. 

Het aangehaalde minpunt in het citaat hierboven kan met deze componentenupgrade worden geschrapt. De winst in verfijning, lucht, ruimte is onmiskenbaar. Daar was het toch om te doen…

Missie geslaagd

Op de originele E1-EQ is niet zoveel aan te merken, met de upgrades is er (voor mij) eigenlijk helemaal niets meer op aan te merken.

Nogmaals: verwacht geen dag en nacht verschil van geluid. Ik weet zeker dat menig audioreviewer deze upgrade zou verwoorden in het hierboven al genoemde opgepompte typisch audiofiele taalgebruik. Daar houd ik me graag ver van. 

Ik hou het domweg heel simpel: De originele E1-EQ is goed. De upgrades maken ‘m nog beter. Een heerlijke upgrade!

De Sparkos spanningsregulatoren zijn 45 euro per stuk. NCD Ultra Low Noise regulatoren kosten 36 euro per stuk.

Epiloog

Wat ik met dit verhaal wil vertellen is dat het op een niet al te ingewikkelde wijze mogelijk is om de kleinste telg van de DS Audio voorversterkers een meer dan verdienstelijke upgrade te kunnen geven. Dat is 100% gelukt.

 Ik denk niet dat je voor in totaal pakweg 250 euro (en een paar uurtjes vrije tijd) veel betere upgrades in onze wondere wereld van de audio zult vinden. Maar pas op voor overmoed. Dit is geen klus voor iemand die geen ervaring met elektronica en het solderen heeft. 

Disclaimer

Ik geef hier de mogelijkheid aan om een DS Audio DS-E1 EQ een mooie upgrade te geven. Daarvoor is enige ervaring met dit type elektronica gewenst. Dit zijn delicate producten waarvan de fabrieksgarantie vervalt op het moment dat de soldeerbout in het apparaat wordt gestoken.

Bovendien is het niet moeilijk om het apparaat door prutswerk de vernieling in te helpen en voorgoed buiten werking te zetten. ‘Bezint dus eer ge eraan begint’. Of zoals mijn held Dirty Harry het zei: ‘A man’s got to know his limitations.’.

Alle beschadigingen die je hier veroorzaakt, door overmoed of wat dan ook, zijn voor eigen risico en kunnen op geen enkele wijze bij ons geclaimd worden. Wie zichzelf overschat en de boel daardoor verstiert moet zelf op de blaren zitten en de door hem of haar veroorzaakte schade domweg accepteren. En dat kan hier al vlot in de vele honderden euro lopen.