Diretta, het nieuwe digitale ei van Columbus?

Soms kan het raar lopen. Iets waar ik helemaal niet mee bezig ben, ook nauwelijks tot niet interesse in heb komt op mijn pad. Wat moet ik er mee? Zo ging het een beetje met de aanhef voor onderstaand avontuur. Ik vroeg om een voeding om eens te zien of een DAC waar ik dat moment mee bezig was meer tot leven kon worden gewekt. Maar werd gelijkertijd ongevraagd en onbedoeld een nieuw brandnagelnieuw audioavontuur ingetrokken. Het begin van codenaam: Diretta. En wat voor een avontuur werd het! 

Pakjesdag...

Een paar maanden terug vroeg ik importeur Audiotweaks om een Ferrum Hypsos voeding. ‘Ik moet toch nog in de buurt zijn’, schrijft Piet de Vries, ‘Ik breng ‘m wel even bij je langs’.  

Ik schrok me eerlijk gezegd een hoedje toen Piet twee dagen later niet alleen de doos met de gevraagde voeding maar gelijk ook flink aantal dozen met andere apparatuur uit zijn bus haalde. Piet, wat is dit? ‘Dit moet je ook eens proberen, ik denk dat je het wel leuk gaat vinden’. 

Ik had daar eerlijk gezegd helemaal niet zo veel zin in. Nog druk in de weer met het testen van een paar andere audioapparaten, waarvoor onder andere de genoemde Hypsos voeding gebruikt zou worden. ‘Piet, ik ga de boel in mijn audiorek nu echt niet helemaal overhoophalen, ik ben druk in de weer met andere dingen en wil de periferie daaromheen niet veranderen’. ‘Ga, als je wat tijd over hebt er maar eens rustig mee aan de slag’, vertelt Piet onder de koffie. 

Provisorisch

Ik zat daarnaast nog vol in de wittebroodsweken met een pas gebouwde BerryStreamer XL Ultimo, met alle toeters, bellen en klokken erin die het apparaat buitengewoon goed naar bijna ongelooflijk goed hebben gemaakt. De drang om dit alles om te bouwen naar een andere opzet was dus, zuinig uitgedrukt, niet overweldigend.

Wat zit er in de dozen?

In de dozen van Piet zitten een audioserver van Pachanko, met externe voeding, een DAC van SPEC, met wederom externe voeding, een zogenaamde Diretta Bridge van SPEC en een door Piet zelf in een bamboehouten kistje gebouwde losse Diretta Lucia Picolo module. En juist dit enigszins onooglijke kastje gaat een hele belangrijke rol spelen in dit avontuur…

Omdat het allemaal nieuw voor me is het toch wel handig dat er even een provisorische opzet wordt gemaakt, om zeker te weten dat alles hier ook werkt.

We sluiten de boel aan en starten alles op. Chan van Pachanko werd nog even geappt om op afstand wat instellingen in de server om te zetten. En even later speelde de muziek. 

Piet gaat naar huis en ik blijf achter met een complete installatie die los voor mijn audiorek staat opgesteld en een stapel lege dozen…

Maar eerst: wat is Diretta?

Ja, wat is Diretta eigenlijk? Diretta is het geesteskind van de Japanner Yu Harada. En nee, het is niet het zoveelste digitale audioformat als WAV, FLAC, ALAC, DSD, MQA… en noem maar op. Omdat het voor mij ook nieuw is en dus veel nog niet weet over de ins en outs van het verwerkingsprincipe weet, laat ik Yu Harata/ Oliospec/SPEC hier even aan het ‘woord’.

Wat is Diretta?

Diretta is een volledig nieuw protocol dat is ontworpen voor high-end audio. In een digitale audiospeler zijn er veel factoren die de geluidskwaliteit kunnen beïnvloeden. Met het verzenden van de digitale pakketjes wordt er ook ruis in de voeding opgewekt die de uiteindelijke geluidskwaliteit sterk kan beïnvloeden. 

Om deze te onderdrukken wordt meestal een laagdoorlaatfilter toegepast met spoelen en condensatoren. Het laagdoorlaatfilter vermindert de piekachtige ruis die kenmerkend is voor digitale signalen. Maar zoals u misschien weet heeft een laagdoorlaatfilter alleen invloed op de hogere frequenties maar laat het de fluctuaties in de lage frequenties ongehinderd door. Aangezien dit geen ruis is, is het niet nodig deze te verwijderen. We zien immers geen ruis.

Als we het echter de stroom bekijken, zien we dat er wel ruis is die de hoorbare bandbreedte gedurende een bepaalde tijd beïnvloedt. Het is moeilijk om deze ruis elektrisch te verwijderen. 

Bij Diretta bedachten we dat als we deze ruis zouden kunnen onderdrukken, de geluidskwaliteit aanzienlijk zou kunnen worden verbeterd! Het is echter erg moeilijk en onpraktisch om alle CPU's en andere componenten te configureren met een constante stroom zoals bijvoorbeeld bij een klasse A versterker.

Als we dit probleem zouden kunnen oplossen met een software-aanpak, zou er echter een realistische implementatie mogelijk zijn.

Er is een manier om dit te kunnen doen. Dat is de dataverwerking te middelen en daarmee de stroomschommelingen te verminderen.

De Diretta Host werkt synchroon met de Target. De Target ontvangt datapakketjes uit de Host. Verwerkt deze en verstuurt ze vervolgens met regelmatige korte tussenpozen uit naar de DAC. 

Aan de slag

We sluiten de Pachanko Constellation Mini SE aan op de SPEC RMP-UB1 Diretta Bridge. De Pachanko server wordt opgestart. Roon wordt in de Roon-app op de iPad ingelogd op de Roon server op de Pachanto. Alles wordt meteen herkent in het Roon Instellingen/ Audio menu op de iPad. En Diretta wordt gekozen als Roon player. Het enige wat echter op mijn BerryStreamer Ultimo ontbreekt is een USB-aansluiting.

Het leuke is dat er al een week ook een RME ADI-2 DAC in mijn audiorek staat. Een DAC met een veelheid aan aansluit- en instelmogelijkheden. Deze DAC klinkt goed. Het geluid waar ik naar luister is clean, maar ook wat ongeïnspireerd. Ik zal niet het woord ‘digitaal’ noemen, maar ik heb moeite om dat niet te doen…J. Juist om er achter te komen of er wat meer leven in de RME DAC is te blazen met een betere voeding heb ik om de Ferrum Hypsos voeding gevraagd.

Voor én na...

Voor een goed vergelijk wordt de DAC eerst op de reguliere wijze op de server aangesloten. Met een USB-kabel rechtstreeks ingeplugd tussen de Pachanto server en RME DAC. Er verandert hiermee weinig tot niets aan mijn ‘oor’deel van hierboven. Ik merk eerlijk gezegd weinig tot geen verschil met de tweede server in het audiorek, de Silent Angel Rhein. Beide zijn snel om te schakelen. Vervolgens wordt de RME via de SPEC Diretta Bridge aangesloten… 

De SPEC DAC combinatie laat precies hetzelfde horen. Absoluut een mooie DAC, maar in mijn oren ook weer niet echt speciaal, als deze direct via USB met de Pachanto server is verbonden. Op de SPEC Diretta bridge ingeplugd is dezelfde DAC echter zoveel mooier… Ik heb nog een paar keer teruggeschakeld, kansloos! Eenmaal geproefd is verloren!

PlankDDDAC

Het toeval wil dat de DDDAC1794 op een plank net die week is uitgerust met een… inderdaad, een USB-aansluiting. Deze ogenschijnlijk simpele plank gaat dus al snel meelopen in de Diretta avonturen. Ook deze DAC klinkt aangesloten op de SPEC RMP-UB1 Diretta bridge zoveel beter... Ronduit verbluffend hoe goed deze basis DDDAC1794 NOS DAC hier klinkt.

Ik heb hier vervolgens een week lang non stop naar geluisterd. Zonder verder dingen te veranderen. Binnen een paar uur luisteren denk ik er niet eens meer aan dat ik hier met de meest basale uitvoering van de DDDAC1794 zit te luisteren. Ik luister domweg naar muziek, en niets anders! En heb zelfs niet eens de drang om nog snel dingen te gaan veranderen.

De Diretta Methode

Is dit wat de Diretta methode doet? Mijn aanvankelijke terughoudendheid heeft inmiddels plaats gemaakt voor een ongebreideld enthousiasme voor Diretta! Dat is tot op de dag van vandaag niet minder geworden. Een ding is nu al zeker: Diretta gaat hier niet meer weg!

De financiële kant

Als je in de gelukkige omstandigheid verkeerd dat het financiële budget geen obstakel vormt en je wilt een plug ‘n’ play zonder gezeur oplossing voor je server, met alle opties die voor het gebruik van Diretta al zijn geïnstalleerd? Dan kun je bijvoorbeeld een SPEC RMP-UB1 Diretta bridge aanschaffen en één van de Panklare Pachanto audioservers. 

 Met de laatste krijg je meteen uitstekende ‘op afstand’ ondersteuning van de fabrikant, mocht er alsnog wat niet helemaal goed gaan. Een app’je naar Chan van Pachanto en het probleem wordt snel via ‘Anydesk’ opgelost.

Ik heb in de weken dat de Pachanto SE Mini server hier in het rek stond niet één keer een issue ondervonden. Nagenoeg foolproof dus. Het is simpelweg een druk op de startknop en binnen een minuut speelt de muziek. 

Er is maar één nadeel... De opzet waar we hier met heel veel plezier naar luisteren, Pachanto server + voeding + SPEC bridge hakt er financieel stevig in.

Diretta voor de gewone sterveling

Voor niks gaat de zon (nog) op, maar ik vind persoonlijk dat Diretta niet alleen haalbaar moet zijn voor de meer vermogenden onder ons. Ook de doorsnee muziekliefhebber zonder oneindig groot budget moet het bij elkaar kunnen sparen. Dat laatste was geen sinecure, maar het is wel gelukt! Je moet er wat voor doen, maar ik kan je verzekeren dat het iedere euro en iedere minuut die je er steekt meer dan waard zal zijn!

Wat hebben we zoal nodig?

Diretta is zoals ik al schreef een nieuw datatransmissieprotocol tussen (audio)server en DAC dat de digitale datastroom optimaliseert. We hebben dus een Diretta Host en een Diretta Target nodig. De een doet niks zonder de ander.

De Host is in mijn geval een onder Windows 10 Pro draaiende PC die speciaal is ingericht om als audioserver te dienen. Het mooiste is een PC met dubbele LAN-aansluitingen. Dan kan er een korte verbinding worden gemaakt met de Diretta Target. Maar er kan zondermeer ook een PC met een enkele LAN-aansluiting worden gebruikt. In dat geval worden de Host-PC en de Target op netwerkswitch aangesloten. 

Headless?

Diretta ASIO driver

Op de Host wordt de Diretta ASIO driver geïnstalleerd die van de site van Diretta kan worden gedownload. 

Bouwbeschrijving?

Ik schrijf hier wel stoer over het zelf bouwen van een audioserver/PC. Maar tot drie maanden terug had ik nog nooit zelf een PC vanaf de grond opgebouwd. Hooguit een SSD-schijf in een PC geschroefd of Roon Rock op een NUC geïnstalleerd. Dat was dus veel Googlen en Youtuben om me goed in te lezen. Maar alle nuttige info blijk vlot te vinden. En de bouw van de audioserver is wonderbaarlijk goed gelukt. Het speelt fantastisch, rotsvast en is zuinig met energie.

Of ik dit audioserverproject nog ga beschrijven op deze site? Daarop is het antwoord een vetgedrukte NEE! Ik ben namelijk op dit gebied zelf ook een hobbyist en absoluut geen pc-expert. Vastlopende zelfbouwers kan ik dus niet tot nauwelijks ondersteuning bieden. Ik zie mijn server (en die van Marco) puur als goed gelukt hobbyproject die we voor onszelf houden. Er zijn ook geen plannen om er meer dan deze twee te bouwen. 

Enig uitleg

Wat ik wel wil vertellen is dat er een moederbord met dubbele LAN poorten is gebruikt, een Intel i5 processor, een 500 GB SSD plak waarop de W10 besturing, de Roon server software, de Diretta ASIO driver en Fidelizeris geïnstalleerd. Verder 16 GB DDR4 RAM en een hele stevige lineaire voeding. Alles ingebouwd in een fraaie passief gekoelde behuizing van Streacom. 

De Diretta Bridge

Dit is het belangrijkste deel van gebruik van Diretta. De Host PC/ Streamer wordt via een LAN-kabel met de Diretta Bridge gekoppeld. Die op zijn beurt via een USB-kabel met de DAC wordt verbonden.

Diretta Lucia Piccolo

Lucia Piccolo bridge modules worden door Diretta aan fabrikanten geleverd en kunnen naar wens worden geconfigureerd. Ook kan een Diretta applicatie door de fabrikant direct in de DAC worden geïmplementeerd, zoals Sforzato dit als eerste deed. Wat niet zo vreemd is, de ontwikkelaar van het Diretta protocol, Yu Harada, was voorheen medewerker bij Sforzato. 

SPEC was ook een vroege participant in het Diretta systeem en gebruikt een eigen getweakte Lucia Piccolo module in de al eerder genoemde RMP-UB1.

Een tweede PC

Een andere methode om een Diretta target te maken is met een tweede PC. Hierin wordt een USB-stick met de noodzakelijke software gestoken die bij het opstarten van de PC een Diretta Bridge maakt. Ook is het mogelijk om met een Raspberry Pi op dezelfde wijze een Diretta Bridge te configureren. 

Ik moet zeggen dat deze beide methodes mij weinig aanspreken. Het gebruik van een extra PC gezien de ruimte die het opneemt en het onnodige energieverbruik. Toch een puntje van aandacht in deze tijd…

De Raspberry Pi lijkt interessant, maar is het in mijn ogen ook niet. De I2S uitgangen kunnen namelijk niet gebruikt worden.

Ook bij gebruik van een Raspberry Pi is de USB-uitgang een noodzaak. En zijn het niet uitgerekende de USB-bussen op de Raspberry Pi die een netelige reputatie hebben? 

Vergeet niet dat de hier noodzakelijke Diretta bridge software op de USB-stick ook 300 euro kost. Van de software op de USB stick is een ‘try before you buy’ versie voor de Raspberry Pi van de Diretta site te downloaden. Die steeds na het opstarten een half uur werkt. 

Veel beter!

Het is voor mij wel duidelijk. Een Bridge op basis van een Diretta Lucia Piccolo is de meest ideale optie. Een mooi stukje techniek, supersnel opgestart en erg zuinig qua energieverbruik. Piet heeft in het verleden een losse Lucia Piccolo brigde van Yu Harada gekregen en deze in een simpel houten kastje gebouwd.

Dat kastje heb ik ook aangesloten. Gevoed door de, jaja, daar is ‘ie weer, het superdeluxe Zwitserse zakmes onder de audiovoedingen, de Ferrum Hypsos. Hier wilde het liefst verder op bouwen. Maar dat gaf te veel strubbelingen en kosten. Losse Lucia Piccolo modules zijn alleen door bedrijven en in grote aantallen te koop. Maar we hebben een prachtige oplossing gevonden.

Oliospec Canarino DUB

Dan valt het oog op een mooi apparaat van Oliospec. De Canarino DUB. Gebaseerd op, jawel, de Diretta Lucia Piccolo elektronica! 

Oliospec is een Japanse firma dat de Diretta module met alle opties erop en eraan in een mooie oerdegelijke compacte metalen behuizing bouwt. Helaas is Oliospec helemaal op de Aziatische landen rond Japan gericht. De site is alleen in het Japans. 

Maar wat schets onze (Piet de Vries en mij) verbazing: de Oliospec Canarino bridges kunnen gewoon via Diretta zelf aan bedrijven worden geleverd. Na wat heen en weer gecorrespondeerd te hebben met Yu kunnen de Oliospec Diretta bridges geleverd worden. Audiotweaks wordt daarmee de officiële importeur voor Nederland, de Benelux en Duitsland. En uiteraard zijn de Oliospec Bridges ook bij ons in de shop te koop.

De Oliospec DUB ASIO driver vind je hier.

Waarom?

Waarom er zoveel energie is gestoken in het zoveelste digitale ei van Columbus op het gebied van audiostreaming? Daar kan ik kort over zijn. Hoewel in eerste instantie misschien niet zo geïnteresseerd in alle spullen die Piet me bracht om er eens mee te spelen, ik was immers dat moment echt spinnend tevreden met mijn audiostreaming, was ik binnen een half uur echt helemaal om en kent mijn enthousiasme vanaf dat moment geen grenzen meer. Hier moet wat mee gebeuren! Hier wil ik wat mee doen!

Inlezen..

Vanaf dat moment ben ik alle informatie die ik maar kan vinden over het Diretta protocol gaan verzamelen en ben aan het inlezen geslagen. En daarmee ben ik nog steeds niet klaar. 

De precieze werking van het Diretta Protocol is me nog steeds niet geheel duidelijk. En Yu Harada, de maker van Diretta, is misschien een ster in zijn vak, van het promoten van zijn mooie vinding heeft de beste man beduidend minder kaas gegeten. Ik moet het in eerste instantie doen met de lang niet altijd even duidelijke informatie die ik van Yu doorkrijg uit Japan. Ik was regelmatig ‘Lost in Translation’, zoals Bill Murray in de film met de zelfde titel.

Enkele Duitse en een Franse publicaties hebben mij echter goed geholpen om Diretta wat beter te kunnen doorgronden. Langzaam maar zeker komen we willen zijn…

Al weer nieuw format?...pfff...

Zeker niet! Laat het wel duidelijk zijn dat Diretta niet het zoveelste afspeelformat is. Het heeft zelfs niks met formats te doen. Diretta werkt met iedere op Windows gebaseerde audioserver. En iedere DAC die ik achter een Diretta Bridge aansluit wordt onmiddellijk herkent. En het resultaat is steeds weer verbazingwekkend.

Gerommel

Ik heb in het verleden best veel geld in allerlei ‘USB-poetsmiddelen’ gestoken. Het meeste heb ik gelukkig weer van de hand kunnen doen, maar hier en daar kom ik nog wel eens wat tegen in de rommeldoos. Alles bij elkaar opgeteld durf ik wel te zeggen dat ik zelfs beduidend meer heb uitgegeven aan deze hulpmiddelen dan wat de Oliospec Canarino DUB met een mooie voeding kost. 

Vergeleken met hoe groot de winst met het spelen met een Diretta Bridge is tussen audioserver en USB-DAC is, durf ik al mijn aangeschafte USB ‘verbeter’ middelen uit het grijze verleden gerust als gerommel in de marge te bestempelen. 

Het ene toverstickje of -doosje doet misschien wat meer dan het andere, maar op een gegeven moment was het klaar met de USB-verbinding tussen mijn server en DAC. En ging ik succesvol over op het pure netwerk streamen. Tot nu, een aantal jaren later… Het kan verkeren...

Epiloog

Het Diretta protocol laat goede USB DAC’s beter dan ooit presteren. Beter dan dat ik zelfs in mijn stoutste dromen ooit had verwacht. Mijn favoriete DAC, waar ik normaal dagelijks mijn muziek op geniet en waarvan ik dacht: ‘dit is de limiet, beter dan dit kan me haast niet meer voorstellen’, doet er ook nog weer een schep bovenop! Diretta is voor mij de mooiste audio ontdekking van 2022! 

“Mijn audioleven was al vurrukkulluk, maar is nu nog verrrukkullukker!” (*)

 
In de volgende aflevering duiken we wat dieper in de installatie van Diretta en krijgt mijn eigen BerryStreamer aansluiting op het Diretta Protocol.

(*) vrij naar de onvolprezen Remco Campert)

Oliospec Canarino Diretta USB Bridge: 1.095,00 (incl. 21% VAT)

Audio - Creative Shop