Ceasar 3M 300B SE Versterker

Na de bouw van mijn TVC preamp met ingebouwde PhonoDude merkte ik dat ik net iets te weinig versterking had uit de Ceasar II. De kracht van de Ceasar II ligt natuurlijk in de prachtige UGT’s die zowel in het hoog, maar zeker in het laag echt ver doorlopen. Om zonder 6dB-boost te kunnen spelen met mijn TVC-preamp zou er een driver voor de 300B in moeten die het liefste 70 keer versterkt. Eerst maar eens een andere buis in de Mu-stage gebruiken. Hiervoor leende de 6N3 zich prima. Ongeveer 35 keer versterking (om te kijken of dat al een beetje in de richting komt).

​Daar zijn geen moeilijke ingrepen voor nodig. De gloeiaanluitingen omzetten, een andere anodeweerstand/ bootsweerstand, dat was het wel zo'n beetje. Alle spanningen stellen zich keurig in. ​Ook na een paar maanden spelen bleef het voor mijn gevoel wat dun klinken. De zoektocht gaat dus verder...

​

De C3M buis gebruikt een afwijkende buishouder, namelijk een Loctal exemplaar. Ook de gloeispanning is sterk afwijkend met 20V. Een extra toegevoegd klein ringkern trafootje en een voeding rond de LM315 spanningsregelaar biedt hier prima uitkomst.

Probleem is weliswaar dat de millercapaciteit van de 300B een hoogaf filter kan vormen. De uitgangsimpedantie van een penthode is meestal vrij hoog (ongeveer gelijk aan de anode weerstand). Met een anodeweerstand van 110 kOhm valt het hoog vrij snel af.

Maar, de C3m doet zijn werk al optimaal met een anode weerstand van maar 12kOhm (toch ongeveer een factor 10 lager). Dat biedt mogelijkheden.

Om nu meteen mijn hele versterker om te bouwen, een groter gat te maken in de chassis (loctal ipv noval) leek me niet direct een super plan. Dus maar een soort “tussen” versterker gemaakt waarop de c3m zijn werk doet. Met ongeveer een voedings spanning van 350 volt kwam ik al een heel eind. In de Ceasar II de driver trap ge-bypassed en de ingang direct op de ingang van de 300B gemaakt. Kabeltjes eraan en spelen maar.

Mmmmm…. Dat gaat echt niet verkeerd. Met de scoop een paar signalen gemeten, en er is ongeveer een versterking van 70 maal……precies wat de 300B nodig heeft.

Hoogafval pas ver voorbij de 35 Hz….

Maar eens een maandje zo spelen en aan het “luister” panel vragen wat ze er van vinden. Vrouw en dochter hebben toch echt nog “gezondere” oren dan ik.

Meteen opvallend was het laag. Echt lekker punchy. Maar ook een heel erg neutrale sound. Hoezo donker van kleur een buizenbak. Niks ervan.

Groot voordeel tevens is dat je nu maar 1 koppelcondensator nodig hebt in plaats van 2 per versterker (als je de mu-stage gebruikt).

Op internet zijn diverse schema’s te vinden. Ze verschillen onderling niet zo heel erg veel. Meestal zijn alleen de weerstanden van de spanningsdeler voor G2 anders. Maar…het komt er steeds op neer dat de spanning op dit rooster ongeveer 155 volt is. Er is een uitzondering, en dat is het schema van de Yamamoto 09S. Die gebruikt een totaal andere instelling.

Omdat de B+ spanning van de Ceasar II, en dus ook van de Ceasar 3M, hoger is dan de meeste versterkerschakelingen, met 430 volt, moest na meting de spanning voor het stuur rooster wat lager worden. Dat wordt gedaan met een extra weerstand in de voeding. ​De condensator die aan het rooster hangt moet in ieder geval van goede kwaliteit zijn, maar ook de hoge spanning aankunnen. Ik heb hier meteen maar gekozen voor een olie condensator van Obligato. ​

De gloei voor de 300B wordt met Tentlabs stroombronmodules gevoed.

En na een maand of 2 de knoop doorgehakt en maar weer eens bij onze verre oosterburen via Aliexpress een paar bijpassende chassis besteld. Dit keer wat breder en iets minder diep. Meteen ook maar 2 sets teflon buishouders mee laten komen (scheelt de helft met Europa als je ze daar besteld).

Dan gaan we ook voor top of de bill.

Gelukkig kon ik van een audiovriend een andere eindversterker lenen (de in een ander artikel beschreven SE EL84 versterker) dus kon ik in alle rust de versterker bouwen.

Eerst de oude Ceasar II helemaal demonteren. Alle onderdelen kunnen eigenlijk hergebruikt worden. Alleen de voedings elco’s vervang ik door verse Mundorf's. Daar heb ik goede ervaring mee. Wellicht in de toekomst eens een vergelijking doen met Unicon waar ik ook goede verhalen over hoor.

Na het traditionele passen en meten, vormgeven en uiteindelijk beslissen hoe je het eruit wil laten zien volgt het aftekenen en gaatjes boren, ruimen en ponsen van de gaten.

Ik wilde mooie verzonken RVS boutjes gebruiken, dus moest sommige gaatjes ook nog met een verzinkboor behandelen. Uiteindelijk zijn de chassi klaar om te monteren.

Als eerder gezegd wilde ik voor de buishouders PTFE exemplaren gebruiken. Dat was alleen erg lastig (en heel kostbaar) voor de Loctal buisvoet. Voor deze dus nog (tot de beurs gevulder is) een erg mooi keramisch exemplaar. DE UX-4 en de Octal zijn van onberispelijke kwaliteit. Interne bedrading is verzilverd koperdraad, met PTFE eromheen. En op de belangrijke plaatsten zilverdraad met PTFE huls.

Weerstanden zijn van Kiwame en Takman, voedings condensatoren van Mundorf. Al gebruikte ik in de proto’s eerst nog twee Black Gate WKZ elco'. De koppelcondenstator heb ik er later ingesoldeerd. Ik ben begonnen met een mooie Russische Papier in olie condensatoren. Dat ging natuurlijk al erg mooi, maar ik had erg goede verhalen gelezen over de Jupiter Copper Folie. Deze maar eens besteld, en ik kan alleen maar zeggen dat hij alle positieve recensies meer dan waar maakt. Het duurt een tijd (paar honderd uur) voor hij echt ingespeeld is maar dan klinkt het ook echt prachtig. Zelfs vanaf het begin, zonder inspelen, merk je al de super kwaliteit van deze cap.

​Na het inspelen, zeg een uur of 200, alles nog maar eens doormeten. En ja hoor, zo stabiel als een huis. Natuurlijk waren de UGT’s al lang ingespeeld. Alleen de voedingscondensatoren waren vervangen door mij, met keurig mooie Mundorfs erin. Spelen als een tierelier.

Het eerste waar ik iets aan wilde veranderen was de koppel condensator. Omdat er nu maar 1 in de signaal weg zit (bij de mu-stage zijn het er 2) wilde ik daar niet op bezuinigen. Na de mooie Russische pio-condensator maar eens de Jupiter besteld. Volgens vele reviews alleen maar positieve verhalen.

En meteen al bij het erin zetten hoor je de grote potentie van deze condensator. Na een maand trok het beeld echt helemaal open. Detail, ruimte etc. Echt een prachtige aanwinst…

Alles werd vooral duidelijk toen de bypass condensatoren terug moesten naar de eigenaar… Dan hoor je pas wat je mist. Ondanks de stevige prijs heb ik ze ook maar besteld.

​Natuurlijk moest een en ander gemeten worden. Want ook al vind ik dat ze prachtig klinken, muisstil zijn op mijn Klipsch La Scala’s, plaatjes zeggen soms meer dan woorden.

Daarvoor aan goede vriend Dick om een mooi meetrapport gevraagd (onder het genot van het welbekende bakkie koffie) en de resultaten waren boven verwachting.

De vervorming bij 1 watt in een 8 Ohm belasting is 0,26%. Lineair gemeten of gewogen komt nagenoeg gelijk uit. Bij 5 watt ligt de vervorming op 1%. De eerste (soft)clip vinden bij 8,7 watt in 8 Ohm. Voor een single ended 300B versterker prima resultaten. De maximale waarde van de vervorming wordt bepaald door de tweede harmonische. Wat we wel zien is het minder mooi aflopende spectrum dat we vaak zien bij een SE versterker. Dat mag op het conto worden geschreven van de pentode driver.

​De 50 en 100 Hz residu's uit de gelijkrichting en afvlakking liggen prachtig diep op resp. -78 en -80 dB. Niet zo vreemd dat Jan aangeeft geen enkele brom te horen, zelfs niet met zijn hoog gevoelige Klipsch La Scala speakersysteem. De versterker zal zich bij hem in een warm bad voelen. Het gebruikte uitgangsvermogen zal zelden boven een paar tiende​ watt uitkomen.

De frequentierespons is ronduit verrassend. Waar de eerder genoemde en beroemde Western Electric, en vele nabouwers daarvan, door het gebruik van een pure pentode driver stranden ruim onder 20 kHz, haalt de Ceasar 3M probleemloos een bandbreedte van pakweg 55 kHz. Let ook even op de mooie traforesonantiepiek pas op 120 kHz. Niet zo vreemd dat blokgolven ook strak zonder noemenswaardige overshoot of ringing op de oscilloscoop te zien zijn.

​Jan zocht naar een hogere ingangsgevoeligheid zonder een extra versterkertrap toe te hoeven voegen. Dat is dus goed gelukt. De versterker heeft 1 volt aan de ingang nodig om tot vol vermogen uit te sturen. Ideaal voor gebruik met een TVC volumeregelaar.

Nu het iets minder goede nieuws dat met een buiseindversterker onontkoombaar is: het energiegebruik wordt op 94,1 watt (per versterker dus) gemeten. Voor een pure buizenbak geen echte grootverbruiker maar ook niet echt een groene verbruiker. ​(Dick van de Merwe)

​Jan heeft een mooie combinatie gemaakt met 3M buis in een Mu-stage applicatie als driver voor de 300B triode, de koningin onder de powertriodes. En alles is overzichtelijk in een mooie compacte goed hanteerbare behuizing gegoten. De versterker presteert boven verwachting. Al met al een zeer geslaagd DIY project!