Handleiding voor het afregelen van een platenspeler element
Overhang
Als de arm juist is ingesteld en je draait de arm naar het plateau lager, zie je dat de naald een bepaalde afstand over het centrale lager uitsteekt. Dit noemen we de overhang. Door gebruik te maken van deze Protractor hoef je hierover verder niet druk te maken en bij de juiste instel geometrie is ook de overhang juist geconfigureerd. Bij de 12” Audio-Creative toonarm is de overhang: 12,82 mm.
Azimuth
De Azimuth is de instelling waarbij de naald ook werkelijk loodrecht op de plaatgroef staat en dus optimaal contact maakt met de beide zijden van de plaatgroef. 
Dit kun je doen met een klein spiegeltje waarmee je het gehele element + headshell iets kunt verdraaien en zo loodrecht op de plaatgroef te plaatsen. Helaas blijkt uit metingen, dat dit vaak niet de juiste hoek is. Straks hierover meer.
Antiskating of dwarsdruk compensatie
Een van de meest bediscussieerde onderwerpen in platenspeler land is de anti-skating. Het is een lastig te begrijpen variabele, waarover nogal uiteenlopende meningen en adviezen rondwaren. Ik zal proberen inzicht te geven in deze lastige parameter. Als je goed kijkt naar een platenspeler toonarm en het gemonteerde element, zie je dat de hoek tussen naald, toonarm lager en centrum van de plaat varieert tijdens het afspelen. Om te zorgen dat de as van het element steeds zo goed mogelijk gelijk staat met de raaklijn aan de plaat op het punt van afspelen is het element onder een hoek met de arm geplaatst. In de meeste gevallen zie je een knik in de toonarm buis. Bij rechte armen zie je dat de headshell onder een bepaalde hoek is gemaakt.
Naar binnen gerichte kracht
Hierdoor staat het element zo goed als parallel met de groeven van de plaat. De naald staat ook nog eens ‘over’ het midden van het plateau (overhang), met als gevolg dat de naald door de draaiende beweging van het plateau naar binnen (richting plateaulager) worden getrokken. Dit resulteert in een zijwaartse druk van de naald in de groef. Het is echter zo dat de binnenwaartse kracht, op zijn beurt, weer afhankelijk is van een aantal variabelen.
Wrijving van de naald in de groef
Hoe groter de wrijving van de naald in de groef, des te hoger de binnenwaartse kracht. Deze wrijving is op zijn beurt weer afhankelijk van de naaldvorm en de omloopsnelheid van de plaat.
Groef modulatie
Hoe meer energie van de groef op de stylus wordt gegenereerd, des te hoger wordt de binnenwaartse kracht. Ook deze variabele is weer afhankelijk van de naaldvorm. Zoals gezegd wordt over de waarde van de anti-skating compensatie wordt veel gediscussieerd. Er zijn lieden die beweren dat een anti-skating compensatie onzin is, voor anderen is het een absolute must. De waarheid zal ongetwijfeld in het midden liggen. Wel is het zo dat bij elementen met een hoge tracking force (naalddruk) de binnenwaartse kracht veel minder een negatieve rol speelt, dan bij elementen met een lage naalddruk instelling.
Anti skating bij lange toonarmen
Met name bij kortere armen speelt deze dwarsdruk een belangrijke rol. Hoe langer de arm, des te minder heeft deze kracht invloed op het element. Je ziet dan ook vaak op 12” armen of langer de dwarsdrukcompensatie ontbreken.
Ik heb een interessante uitleg gevonden van Sébastien Ringuedé (Vinyl Engine) over platenspeler geometrie en de problemen die ontstaan bij het afspelen van de plaat. Zeer boeiende en verplichte kost als je iets meer wil weten over afregelen van toonarmen en elementen.
Instellen van de dwarsdrukcompensatie
Je kunt de dwarsdruk compenseren door de arm een kleine, maar gelijke tegengestelde kracht te geven. Let op: op het internet zie vaak dat de anti skating wordt ingeregeld door het element op een gladde testplaat te laten bewegen en zo de anti-skating in te stellen. Deze methode is echt onzinnig en heeft geen enkele nut. Als je hierboven leest wat de dwarsdruk veroorzaakt, snap je dat. Het beste is een juiste dwarsdruk in te stellen met een testsignaal en een scope. Hiermee kun je exact zien hoe de naald op beide zijden van de groef drukt en is een gemiddelde dwarsdrukcompensatie eenvoudig in te regelen. Heb je die mogelijkheid niet, zet dan de dwarsdruk compensatie ongeveer zo hoog als de ingestelde naalddruk.
Verschillende manieren van anti-skating instellen
Er zijn verschillende mogelijkheden om deze dwarsdruk te compenseren. Veelal wordt er gebruik gemaakt van een “draadje” en een gewichtje (SME, Lenco), met een veer (veel Japanse spelers uit de jaren 70), mechanisch, met behulp van een magneet en zelfs door het twisten van draden (VPI en Schroeder). Het vervelende is dat deze mechanische correctie op zijn beurt vaak ook weer een fout geeft. Met name de mechanische weerstand van het draadje over het beugeltje, is erg onnauwkeurig. Daarbij komt dat een fout ingestelde dwarsdrukcompensatie meer kwaad doet dan goed. 
In de specificatie van de toonarm staat hoe groot de anti-skate waarde moet zijn. Vaak is deze gelijk aan de ingestelde naalddruk. Bij een lange armen (> 12″) zoals onze Audio Creative toonarm speelt, door de flauwere hoek die de arm met het center van de platenspeler maakt, de dwarsdruk een veel kleinere rol en kun je de compensatie achterwege laten.
Zo, we zijn al een heel eind. Voor de meeste muziekliefhebbers houdt het hier, wat techniek en instelgereedschap, wel op. Voor sommigen is dit zelfs al een brug te ver. Al denk ik dat met een beetje aandacht en verdieping in de materie, iedereen een aardig eind kan komen. Maar we zijn er nog niet. Het instellen van een element kan echt nog veel beter. Een klusje dat voorheen aan specialisten was voorbehouden en waarbij vaak kostbare apparatuur voor nodig was. Echter is met de vooruitgang van de technologie deze meetapparatuur tegenwoordig voor iedereen beschikbaar en betaalbaar geworden. Op de volgende pagina’s lees je hoe je een platenspeler + element, op een professionele manier kunt afstellen en fine-tunen.
Dag Marco,
Zou jij de overhang van je 9 inch en 12 inch kunnen vermelden.
Verder een mooi stukje schrijfwerk. Wat mij verder opvalt is dat de totaalprijs van het geheel aan afstel gereedschap ongeveer 1280,50 euro is ! !
Groetjes Dick.
Hallo Dick,
Wat betreft de totaalprijs van de gereedschappen. Er staan twee Feickert Adjust prijzen. Die heb je niet allebei nodig.
De standaard versie van 299 euro is al zeer uitgebreid. De Pro versie voegt eigenlijk alleen de THD meting toe
De overhang van de 12″ Audio-Creative toonarm is 12,82 mm.
Dag Marco.
Dit is een heel goed verhaal,compleet en duidelijk.Zorg dat alles wat je binnen krijgt aan copy ook zo wordt gepubliceerd.Dat is zeker zo prettig voor de auteurs.
Ik zou graag feickert plus willen installeren op mijn laptop,doch daar zit geen dualcore sound in,zodat het niet gaat.Ik heb echter altijd mijn azimuth afgesteld mbv van 2 blokjes lego en een dun potloodstiftje.Dat plakte ik dan met een klein stukje tape onderaan mijn headshell/isolator en dan laten zakken,zodat je dan precies kunt zien of het poltoodstiftje precies horizontaal op de 2 blokjes komt,die ik op de lp heb gelegd.Ergens in het midden van de lp.Dan zie je direct wat je moet corrigeren.
Ik ben er van uit gegaan dat Jan Allaerts de tip van de naald en naald zuiver recht in het element heeft gemonteerd,doch ik zou graag toch op feickert over willen gaan.De rest heb ik ook al jaren in gebruik.
Misschien kan Dick een zinvol artikel schrijven over de aanpassing van een element met de setup trafo.Daar zitten heel veel haken en ogen aan,met valkuilen.
Succes.
vr.gr.Ben van Druten
Hallo Ben,
Feickert adviseert ook een soundkaart te gebruiken die geschikt is voor het verwerken van signalen met een 24Bit/96kHz sample rate. Ik heb voor dit doel een Creative USB Soundblaster aangeschaft.
Dan kun je gewoon je laptop blijven gebruiken. Maar ook andere soundcards zijn mogelijk.
Mooi speelgoed! en leuk geschreven, toch wel complex dat instellen
Ik ga liever voor digitaal, veel eenvoudiger. En voor een bedrag van 850 euro aan meet apparatuur, kun je ook een hele mooie DAC kopen.
Hallo Johan,
Ach, dat afstellen doe je ook niet iedere dag. En een mooie DAC, daar zijn wij natuurijk ook niet vies van. De Lp en digitale media staan rustig naast elkaar in het audio-rek….
Mooi artikel Marco, interessant om alle ’tips & tricks’ nou eens bij elkaar in 1 artikel te zien. Leerzaam!
Ik heb een tip over het weegschaaltje, een tip die iemand mij eens gaf: sommige weegschaaltjes geven een onjuiste waarde weer door het magnetisch veld van het element. Een weegschaaltje dat correct meet en ook nog eens erg prettig geprijsd is, is deze: http://www.dx.com/p/mini-precision-digital-pocket-scale-100g-max-0-01g-resolution-29836#.U381A8aKCmQ
Hij wordt in NL ook wel verkocht voor een veelvoud van dit bedrag, maar als je even geduld hebt en de bezorgtijd kunt wachten heb je voor weinig geld een mooi meetinstrument. Ik gebruik ‘m zelf ook naar volle tevredenheid.
Mvg, Barry
Ik heb een vraag voor de kenners,
Zojuist heb ik een Benz MC20E elementje geplaatst in mijn Technic SL10 draaitafel met Ortofon arm. Ik gebruik de tweede versie van de PhonoDude als phonotrap.
Met een ortofon OMB10 element werkt alles prima. Ik had verwacht dat het met een high-output MC element ook zou functioneren, maar werd getrakteerd op een vette brom.
Hebben jullie suggesties voor me? Ik ga in elk geval de headshell leads eens extra controleren.
Ik heb wel begrepen dat je een element niet zomaar met een ohmmeter mag doormeten. Klopt dat?
Groet,
Robert Daems.
Hallo Robert,
Ik zou idd even goed checken of je niet ergens een aardlus hebt gemaakt.
Doormeten met een meter is zeker af te raden. Je kunt er zelfs je element mee verknoeien.
groet, Marco
Hallo Marco,
Op het hififorum wordt geschreven dat het ‘doormeten van een element met een meter af te raden is’ flauwekul is, omdat de stroom door het element erg laag is. Wie heeft er gelijk?
Met vriendelijke groet, Jan
Ha Robert,
Klopt, een element moet je echt nooit met een Ohmmeter checken.
Kijk eerst eens naar de aarding. Als het met een MM element werkt, moet het met een high output Benz ook werken. Ik heb hetzelfde element in één van mijn Thorens spelers.
Dag heren ik heb een vraagje over de Phonodude , ik sta op het punt om deze te bestellen maar lees dat er voor een low output MC element een step up trafo moet worden ingebouwd en wel de Cinemag 3440.
Kan iemand mij verder helpen met de volgende elementen die ik in bezit heb of dit noodzakelijk is , ik heb een Lyra Helicon en een VanDen Hul Grasshopper mkII is het dan nodig om de Cinemag step up trafo in te bouwen of zou het zonder deze aan passing kunnen.
Ik hoor graag een reactie van jullie…….
Hallo Albert,
Of je een step up trafo (of ander type prepre) nodig bent bij de PhonoDude ligt aan de uitgangspanning van je elementen. Een high output MC kan rechtstreeks worden aangesloten, maar low output MC elementen die zeg maar 0.2 tot 0.6 mV afgeven, zullen eerst even voorversterkt moeten worden.
Hallo Marco,
Heb met genot het stuk gelezen, ik durfde alleen maar te wijzen naar het element!
Na het oppikken van plaatjes draaien een paar jaar terug ( en vier draaitafels) heb ik nu een pro-ject rpm 5 met de 9cc Carbon arm. Heb daar nu een grado gold op zitten (deze had ik nog) maar vind dat deze platenspeler beter verdiend. Maar ik lees allerlei verhalen over lichte en zware armen. Waar moet ik op letten bij een element. Heb een mooie mc gehoord van ortofon maar deze zat in een zware arm. Ben echter ook erg gecharmeerd van een Audio Technica AT-150MLX. Vind het toch best wel een hoop geld en kan ze ook niet even uitproberen en weer terug brengen. Dus graag hoor ik van jou waar ik op moet letten bij aanschaf van een element voor deze volgens mij erg lichte arm!
Mvg, Cor
Hallo Marco
Ik was onder de indruk van dit artikel. Anderzijds, de protractor, de adjust+ en de spectrum analyzer kosten samen toch zo’n 628 € (de digitale weegschaal heb ik (90€!) alsook de test LP van HiFiNews). Waar is de tijd dat een goede dealer investeerde en je een draaitafel kon laten afregelen tegen een acceptabele vergoeding. De investering ligt erg hoog voor de consument die deze inregeling wellicht slechts éénmaal in 5 jaar zal uitvoeren…. Voor de azimuth heb ik een leuk accessoire van Audio Origami, met name de “headshell spirit levels” . Misschien niet 100%, maar toch beter dan het spiegeltje. Op deze link…..http://www.audioorigami.co.uk/for-sale/
Bedankt voor een ongelooflijk leuke en leerzame site.
Marc (Antwerpen)
Als muziek liefhebber, is het van belang dat je van muziek houdt, toch. Luisteren via een transistor radio geeft mij als muziek – liefhebber – al – voldoening. Ik zie aardlussen voorbij komen, step ups, Mercedes Benz voorbij rijden enz. u ziet het al, ik begrijp geen bal van wat hier wordt beschreven.
Wat heb ik staan aan audio. een Rotel versterkertje, RA 945. een platenspelertje van Thorens, 145 MK 2 en vier Hepta Spring, en Infinity Delta 60. Ik ben opzoek naar een versterker voor de platenspeler. Ik heb in gedachten een NAD, 130 euro. Mijn vraag aan u is eenvoudig: de NAD of de Musical Fidelity V90 LPS.
Joop,
Met de NAD heb ik geen eigen ervaring, wel met de MF V90 LPS https://audio-creative.nl/hifi/musical-fidelity-v90-lps-phonoversterker/
Een fijn versterkertje, niks minder…:-)
Nu de DDDAC Powered by Tent klaar is, ben ik begonnen mijn luisterruimte weer wat op te ruimen en heb me voorgenomen dank je zeer goede verhaal Marco, om mijn LIN LP12 weer eens netjes in gebruikt nemen en af te stellen. Ik heb de Feickert spullen gekocht alsmede de weegschaal en de test LP.
Ik kan natuurlijk ook mooi de AP nog mee laten lopen voor de meet signaal testen.
Dus nogmaals bedankt, nu wordt het een fluitje van een cent EN een leuke avond denk ik. En als beloning vele mooie luister momenten met mijn vinyl …
Met vr
groet
Doede
Kan je bij gebruikmaken van een MC element de ingebouwde phonoversterker van de Rotel 1082 inzetten of is louter een losse aparte pre amp noodzakelijk?
Hallo Marco,
Ik zat een beetje met de handen in de haren bij de afstelling van mijn Lenco L75s platenspeler. Je weet wel, deze met de S arm. Maar dankzij jouw prachtig gedetailleerde uitleg heb ik de platenspeler toch prima weten af te stellen. Ik zou echter graag de cartridge vervangen. Deze die er nu op staat is een Pickering XV15 maar is aan vervanging toe. Alleszins de naald. Welke cartridge is het meest compatibel met deze klassieke Lenco L75S? Ik had de Nagaoke mp110 in mijn gedachten. Is dit een goede keuze?
Hallo Luc, je hebt een relatief zware arm en daarom heb je een cartridge nodig met een wat lagere compliantie. De Nagaoka MP110 is een prima keuze.
Marco,
Dank voor je goede uitleg.
Welke Scope/software gebruik je voor het afstellen?
Hallo Marco
Ik heb een vraag omtrendt een platen speler : JB Systems High Q10Pro series
Ik heb overal gezocht op het internet omtrendt de naald druk van deze platen speler
Ik heb zelf niet de handleiding meer dus kan jij mijn vertelen wat de naald druk is van deze platen speler
Ik hoop dat jij mij kan helpen
Gr.hans kuiper
Hallo Hans, de benodigde naalddruk wordt bepaald door het gebruikte element en niet door de platenspeler. Als je de specs van het element even leest, staat daar het naalddruk/VTF bereik vermeld.
D’r is ook nog een ander probleem.
Je hebt tegenwoordig met 2 diktes te maken van ’n LP
De oude LP’s uit de jaren ’70 &’80 die door de oliecisis in de jaren ’70 dunner gemaakt waren + de nieuwe LP’s die nu 180gr. zijn dus ook ’n heel stuk dikker dan de vorige.
Het perfect afstellen van ’n draaitafel blijft denk ik toch ’n probleem.
Hoe denkt u daar over?.
Klopt helemaal. Echter voor een goede afstelling zou je bij elke plaatdikte de VTA opnieuw moeten instellen. Dat is niet te doen. Het beste is een gemiddelde te nemen en daarmee de juiste instelhoek vastleggen.
Hoi Marco,
Het grootste gedeelte van wat u voorschrijft qua het afstellen van een element kan ik overslaan omdat ik ’n Ortofon Concorde Gold Element gebruik.
Waar ik mee blijf zitten is de hoogte van de arm voor dit element.
De anti-skating is gelijk aan de naalddruk voor dit element (3gr.).
Ik vind het helaas te prijzig om alleen voor de hoogte afstelling alle benodigdheden aan te schaffen.
Is er misschien ook ’n andere om dit op te lossen?.
Hoor het graag van u.
De instructies voor het afregelen van een element geld natuurlijk voor alle elementen. Echter de Ortofon Concorde Gold is een DJ element. Dit is een andere tak van sport waar andere normen gelden dan bij de hifi elementen. Je bent hier dus afhankelijk van de gemiddelde waarde van speelkwaliteit die door de element fabrikant wordt bepaald.
De anti skating gelijk aan de naalddruk is alleen om het voor veel mensen wat eenvoudiger te maken om in te stellen. Deze waarde is echter nooit juist. Anti skating is een lastig fenomeen en zonder juiste meetsoftware of goede instelapparatuur, zoals bijv. de Wallyskater, niet goed in te stellen.
De instelhoogte van de arm, de zogenaamde VTA, wordt ingesteld met het verhogen van de arm zelf en niet met het verhogen van het element. Is dit niet mogelijk dan kun je deze helaas niet instellen. Maar een serieuze platenspeler of arm heeft deze mogelijkheid altijd wel aan boord.
TIP:
Zorg eerst dat uw draaitafel op een ondergrond staat die waterpas is.
Controleer daarna voor alle zekerheid of uw draaitafel ook waterpas staat.
Mocht dat niet het geval zijn kun je bij heel veel draaitafels de pootjes gebruiken om uw draaitafel waterpas te zetten (Stelpootjes).
Als dat allemaal gedaan is kunt u de voorgeschreven handelingen die Marco Bouwer adviseert verrichten om uw draaitafel op een perfecte manier af te stellen.
Houd er wel rekening mee dat er 2 diktes van LP’s zijn.
De oude LP’s zijn dunner dan de nieuwe LP’s (180gr.)
Ik heb een vraagje over een oudere DUAL CS 435 platenspeler van mijn broer. Hij doet het prima met 33 toerenplaten, maar met de 45 toeren plaatjes draait hij iets te langzaam. Kan iemand mij advies geven wat ik hier aan kan doen? Hartelijk dank.
Ria
Beste Marco,
ik heb een vraagje dat niet direkt gerelateerd is aan bovenstaande maar wel met een platenspeler te maken heeft. Ik heb een philips AF 977 platenspeler die heb aangesloten op een nieuwe versterker van Denon PMA 800. Als ik de versterker aanzet klikt na ongeveer drie seconde een relais. Dit is normaal. Ik zet een plaat aan en alles gaat normaal tot het moment dat tussen de nummers een stilte is. Dan begint een relais van de versterker enorm te klikken. Als het volgende nummer begint houdt het klikken weer op. Ik heb op een forum begrepen dat dit het gevolg zou kunnen zijn van subsonische signalen. Heeft iemand onder de lezers hier ervaring mee en misschien ook een manier om dit optelossen?
Met vriendelijke groeten
Niek
Wie weet een adres voor SME3009s III parts. Ik heb een paddle nodig, maar kan moeilijk een adres vinden. In Nederland.