DS Audio DS-E1
DS Audio is Japanse firma, waarvan de audiotak een bedrijf binnen een groter bedrijf is: Digital Stream Corporation, dat al meer dan 25 jaar aan de weg timmert met optische lasers voor de computerindustrie.
Een jaar of zeven geleden begon DS Audio met een revolutie: een platenspelerelement dat de uitgangsspanning (tjes) niet opwekt met spoelen, magneten enz. maar op een optische manier. Nee, het is geen laser die de groef aftast, het heeft ook niks met digitaal te maken, de werking is puur analoog. Maar het werkingsprincipe totaal afwijkend van alles wat tot dan gewoon zijn.
We gaan hier het DS-E1 element samen met de bijhorende voorversterker eens aan de tand voelen.
PU elementen
Platenspeler elementen kunnen volgens verschillende principes werken. Iedere analoog liefhebber weet wel het verschil tussen Moving Coil (MC) en Moving Magnet (MM) elementjes en ieder heeft zijn eigen voorkeuren. De een zweert bij bewegende magneetjes, de ander wil niks anders dan dat zijn spoeltje bewegen.
Al deze variaties werken met spoeltjes, magneetjes en weekijzeren kerntjes.
Maar je vind inmiddels hier en daar ook compleet afwijkende principes die noch MC noch MM zijn. Zoals bijvoorbeeld de strain gauge elementen van het Amerikaanse Soundsmith, waarin geen spoelen of magneten worden gebruikt maar een silicium element.
Klein en fijn
Een ding hebben alle elementjes wel met elkaar gemeen: alles moet minuscuul en ultralicht worden uitgevoerd. Het zijn immers hele kleine mechanische modulaties die door een in een bepaalde vorm geslepen diamantje moeten worden opgepikt uit de plaatgroef en vervolgens naar een elektrische spanning moeten leiden.
De bewegingen van de naald worden aan de zogenaamde cantilever doorgegeven, waarop deze bevestigd is.
De andere kant van de cantilever is op zijn beurt weer verbonden met de spoel, een stukje weekijzer of de magneet van de spanningsgenerator. Want dat is het, een spanningsgenerator, niks meer of minder.
Principe spanningsgenerator
DS Audio volgt een andere weg
Tetsuaki Aoyagi - Eigenaar/ ontwikkelaar DS Audio
De eerste DS Audio optische element, de Master 1 plus bijhorende EQ, is voor maar weinig mensen weggelegd, met een vraagprijs die ruim de 20.000 euro voorbij gaat.
Er is sinds kort een nieuwe topper aan de groeiende range toegevoegd: de Grand Master (Ik durf niet eens naar de prijs te vragen…)
De opvolger van de Master, de DS-W1, inmiddels opgevolgd door de DS-W2 kost “nog maar” de helft. Nog steeds een bedrag waar je wel hele diepe zakken voor moet hebben.
Het goede nieuws is dat de DS Audio range steeds verder uitbreidt, ook naar onderen toe, waarbij de prijzen steeds prettiger voor het oog worden.
De DS 002 set kost 5,500 euro, de hier besproken DS-E1 set wisselt voor 2,750 euro van eigenaar. Daarmee komt de fantastische techniek van DS Audio binnen het bereik van veel meer liefhebbers. Zeker als je bedenkt dat het inclusief de voorversterker is.
Maar ik besef me ter dege dat dit nog steeds heel veel geld voor heel mensen is, sterker nog, ook voor mij. Binnenkort komt er een verhaal over onze zoektocht naar betaalbare maar bovengemiddeld fraaie elementen.
Normaal
De buitenkant laat niet meteen dat we hier een bijzonder element uit de doos heb gehaald. De behuizing ziet er vertrouwd uit, de cantilever plus naald zit ook op de normale plek. De vier aansluitingen op de achterkant zijn ook wat we gewend zijn. Klopt allemaal: het is de binnenkant die de DS Audio elementen onderscheiden van alle andere elementen in de wereld. En toch is het niet nieuw!
DS Audio E1 Equalizer
Een halve eeuw terug in de tijd...
Het was Toshiba dat rond 1970 komt met de wat bonkige C-100P, een zogenaamd optisch element op de markt komt. Waarin de trillingen uit de groef via een gloeilampje en een fototransistor (let wel: alle componenten ingebouwd in het element!) tot een spanning worden omgezet. Over de resultaten zijn critici het snel eens, die is fantastisch. Echter er zijn wat nadelen...
Met name door het gebruik van het gloeilampje, dat bij langer gebruik een overdadige warmte genereert in het afgesloten bolletje. Met als resultaat dat de rubber ophanging van de cantilever ook warmer en warmer wordt. En warm rubber heeft andere eigenschappen dan rubber op kamertemperatuur en zal ook sneller dan normaal uitdrogen.
De resultaten konden dus prachtig zijn maar helaas allesbehalve constant. Het optische element, ondanks dat er ook andere fabrikanten zich er mee bezig gingen houden, stierf op een gegeven moment in schoonheid.
Toshiba C-100P
Tot de grote man achter DS Audio, Tetsuaki Aoyagi, ook groot liefhebber van vintage omroep platenspelers, een paar van deze oude Toshiba exemplaren in handen kreeg, daarna al snel de potentie van het optische principe herkende en er mee aan de slag ging. Er werden prototypes gebouwd en de techniek steeds verder verfijnd.
Optisch
Wat doet DS Audio anders? De lichtbron is nu gemaakt op basis van (koel werkende) LED-techniek, de ontvangende partij zijn nu moderne snelle fotodiodes. De laatste geven bij opvallend licht meer of minder spanning aan de uitgang, afhankelijk van de hoeveelheid licht.
Dit gebeurd via een flinterdun, nagenoeg massaloos kunststof vaantje dat is bevestigd aan de cantilever. De bewegingen van de naald in de groef laat dit vaantje bewegen waardoor een fluctuerende lichtstroom op de fotodiodes (links en rechts hebben ieder een fotocel) valt waarmee ook fluctuerende uitgangsspanningen (links en recht) ontstaan.
Voordelen
Een voordeel van deze optische methode is dat er een, gemiddeld genomen, 10 tot 100-voudige hogere spanning gegenereerd wordt dan in een regulier MM of MC-element. Het DS Audio element geeft rond 50 mV af aan de voorversterker. De voorversterker hoeft dus veel minder te versterken. Deze hoge uitgangsspanning maakt dat alles ook minder gevoelig wordt voor invloeden van buitenaf (instraalbrom en andere onaangenaamheden).
Maar ook de reguliere RIAA-correctie kan niet gebruikt worden. Dat zit ‘m in de totaal afwijkende wijze van spanningsopwekking in een DS Audio element. Het uitgangssignaal van MC/MM-elementen is recht evenredig met de snelheid, ofwel de bewegingen van de naald in de groef. Het DS Audio foto-elektrische element geeft een uitgangsspanning die recht evenredig is met de amplitude van het groef.
Er is een speciale Equalizer/voorversterker, in dit geval de DS Audio DS-E1, nodig. Deze wordt in combinatie met het element geleverd. De DS voorversterkers zijn onderling wel uitwisselbaar. De voorversterker brengt niet alleen het 50 mV uitgangssignaal van het element naar 1,5 volt, het zorgt ook voor de toevoer van de 5 volt voedingspanning dat het element zelf nodig is om de LED's te laten oplichten. Deze spanning wordt via de massa van de beide cinch ingangen aangeleverd. De plus op het rechter (rode) kanaal, de min op het linker kanaal. Er hoeft niets aan de platenspeler zelf te worden omgebouwd of speciale phono bekabeling te worden gebruikt. Het is plug ‘n’ play met iedere platenspeler.
Equalizer
Een DS Audio element kan dus niet rechtstreeks op een RIAA Phono voorversterker worden aangesloten. Er is echter nog wel een equalizer nodig om het de frequentiecurve recht te maken voor deze de voorversterker verlaat.
Hiervoor gebruikt de DS Audio Equalizer/voorversterker een 4-pool EQ (ofwel met 4 kantelpunten). Dit circuit is per kanaal opgebouwd rond een TL072 opamp (de grotere broers zijn opgebouwd met discrete elektronicacomponenten). De vier blauwe condensatoren op de foto rond de opamps (de zwarte blokjes met 8 pootjes) maken deel uit van filternetwerk en vormen samen met wat weerstanden een 4-pool EQ (ofwel met 4 kantelpunten).
DS Audio E1 Equalizer binnenkant
De omgekeerde wereld
In een RIAA correctie van een phonoversterker worden de lage frequenties versterkt en het hoog verzwakt, in de DS Audio voorversterker werkt de EQ omgekeerd: de lage frequenties moeten juist worden verzwakt.
De correctie (EQ) in de DS Audio voorversterker is niet per se simpeler dan een regulier RIAA netwerk in een phonoversterker, in tegenstelling tot wat regelmatig wordt aangenomen, maar wel anders. Bij de metingen verderop lees je hier meer over.
Voor de voeding wordt een potige transformator en een stevige buffer van elco’s gebruikt. Daarachter zijn de 12 en 5 volt spanningsregelaars geplaatst voor het voeden van de schakeling en de LED's in het element.
De DS Audio DS-E1 voorversterker is een sober maar verder netjes gebouwd kastje. Zeker ook van binnen.
Luisteren
Het DS Audio DS-E1 element wordt in de GrooveMaster gemonteerd en afgesteld. Dat gaat allemaal precies zoals we dit met ieder ander element doen. De naalddruk wordt op de geadviseerde 1.7 gram gezet. De DS-E1 Equalizer komt tussen de platenspeler en de Bespoke Audio Co. TVC.
Als de naald voor de eerste keer in de groef zakt lijkt het niet te werken. Geen tikje, geen ruisje uit de luidspreker, niks nada…Totdat... de muziek begint! Veel te luid natuurlijk, want de volumeregelaar is inmiddels al een stuk verder opengedraaid… Snel een paar stapjes terug… en dan alleen nog maar muziek!
Inktzwarte achtergrond
De hoge uitgangsspanning plus het verzwakken van het laag vanaf ongeveer 1500 Hz draagt bij aan de inktzwarte achtergrond tijdens het luisteren. Werkelijk ongekend! Ik heb dit nog niet eerder meegemaakt. En ik vind mijn platenspeler normaal al zo lekker stil in de groef. Het blijkt nog veel stiller te kunnen…
Het geluid dat de DS Audio DS-E1 me tevoorschijn tovert is puur top. Het sprankelt en leeft, het geluid komt helemaal los van de luidsprekers, een zee van ruimte en een ferm laagfundament. Dit is gewoon verslavend…
Alle remmen los!
Album na album gaat op de draaitafel en mijn enthousiasme kent inmiddels weinig terughoudendheid meer. Het geluid dat de DS Audio DS-E1 uit de groeven weet te peuren is van een aparte orde. Het geluid pakt de luisteraar en laat (mij) niet meer los. De beperkte tijd die ik had, “slechts” 2 weken, moest en zou optimaal benut worden. Zoals je met nieuwe luidsprekers of een versterker soms je eigen muziekverzameling opnieuw lijkt te ontdekken, zo kan dit DS-E1 element dat ook.
De diepzwarte achtergrond zou je eerder linken aan digitale weergave. Het lijkt of de minuscule details en ambiance hierdoor beter dan ooit tot hun recht komen. Of ik enthousiast ben over DS Audio DS-E1? Reken maar, ik vind het één van de mooiste ontdekkingen van de laatste jaren in mijn audiohobby.
In m'n element
Het geeft mijn analoge weergave een nieuwe schop onder de kont. En ik mag zeggen dat ik al best goed verwend ben met mijn Ortofon Silver Meister SPU en een hele rits andere fraaie tot zeer fraaie elementjes. Niks mis mee, echt helemaal niks. Maar ik ben hier behoorlijk overbluft door wat deze Japanse elementenbouwer me laat horen met hun optische element. Revolutionair!
Mensen die wel door analoog geluid gecharmeerd zijn maar de vaak bijhorende achtergrond ruis en tikjes haten, zouden met een DS Audio in hun platenspeler waarschijnlijk weer helemaal in hun element zijn…
Helemaal geen minpuntjes?
Is er dan helemaal geen iets minder puntje te bedenken. Jawel, zoals zo vaak als de roze bril na verloop van tijd weer wat minder felroze kleurt blijkt vaak toch niet alles perfect…
Het totaal geluid mag best nog wat vloeiender, iets waar bovengenoemde Ortofon SPU en mijn PhonoDude phonoversterker zo in weet te excelleren. Ik ben bang dat om dat te bereiken er een flink stuk dieper in de knip moet worden getast. Het zal niet voor niets zijn dat er naast de DS-E1 equalizer de ook nog beduidend luxere modellen DS Audio EQ’s worden gemaakt. Aan de andere kant kan ik prima leven met bovengenoemde ‘beperkingen’.
Aan alles komt een eind...
Ik stuur de DS Audio DS-E1 combi na de uitgebreide luisteravonturen naar Marco. Die wil er ook nog wel even naar luisteren na mijn positieve betoog en wil ook graag even wat metingen doen aan de DS-E1 in de GrooveMaster arm. Ik zie de doos met lede ogen vertrekken. Een puur luxeprobleem, ik weet het…
...en terug!
Een paar maanden later: “Marco, weet je, ik mis die DS Audio nog steeds…”, “we moeten hier echt mee aan de slag…”. En zo gezegd zo gedaan. Het avontuur dat een beetje haastig was geëindigd gaat weer verder. Niet omdat we niet voldoende tijd voor een recensie kregen van de importeur, maar omdat de dagen voorbijvlogen voor ik er erg in had. Het geeft me meer gelegenheid om de boel wat beter te onderzoeken, nog wat te meten aan de Equalizer etc. en om het verhaal echt af te kunnen maken.
Metingen
De resonantiemeting laat de piek zien op 9 Hz, en mooi gedempt. De DS Audio DS-E1 vormt een ideale combi met de GrooveMaster II arm.
Hierboven is een reguliere RIAA curve te zien die in reguliere phonoversterkers gebruikt wordt. Dat maakt meteen het verschil in correctie zichtbaar die nodig is voor het DS Audio element die je hieronder ziet. Ik heb ook de curve van beide kanalen gemeten, maar die lopen perfect over elkaar heen.
De rode en blauwe lijn laat het verschil zien tussen de schakelaar op kanaal 1 en 2. Kanaal 1 geeft een wat steviger diep laag. Dat kan soms ook te veel van het goede zijn. Geschakeld op kanaal 2 verzwakt het laag wat meer.
De eerste DS Audio elementen waren roemrucht om het soms net iets te veel oplopende laag, ofwel een niet optimaal gemaakte EQ curve. Dat euvel is bij de latere types beter opgelost. Stand 1 is vaak best prettig. Net even iets meer push in het fundament. Ik ben er niet vies van. Maar dat is natuurlijk een persoonlijke mening…
Epiloog
De afsluiting is niet moeilijk dit keer: De DS Audio DS-E1 is het best klinkende, meest avontuurlijke element dat ik tot nu toe in mijn platenspeler had. De schitterende weergavekwaliteit, de diepzwarte stiltes tussen de tracks en onder de muziek is zo verslavend lekker.
Het maakt me ook wel een beetje (erg) nieuwsgierig naar de duurdere broers. Wat kunnen die nog meer uit de groef halen dan jongste telg uit het DS Audio programma? Mocht ik die gelegenheid krijgen om daar achter te komen, dan lees het op deze site.
Verder kan ik de DS Audio DS-E1 alleen maar heet aanbevelen.
DS Audio DS-E1 element + DS-E1 Equalizer voorversterker: 2,469 euro.
Wij zijn zo onder de indruk van dit bijzondere element dat we hem in onze webshop hebben opgenomen:
Wij zijn zo onder de indruk van dit bijzondere element dat we hem in onze webshop hebben opgenomen
Hallo Dick,
Heb je ook nog de totale frequentie karakteristiek gemeten? De TL072 lijken me qua ontwerp wat aan de oude kant, dit zou wellicht wat beter kunnen? Verder goed dat er aandacht is voor een wat andere dan standaard oplossing.
Hallo Joost,
Nee, de totale frequentiekarakterstiek heb ik zelf niet gemeten. Je vind die wel bij de Engelse en Duitse testen. Ik heb nog niet de moed verzameld om mijn Garrard van z’n plek te halen om twee verdiepingen hoger een frequentierespons te meten…:-)
Over de tweede kwestie draaien de raderen al een tijdje. Er zijn al plannen gesmeed.
Alle fabrikanten van beroemde elementen, zoals VanDenHul kunnen er nu wel mee ophouden?
Als ze al niet gestopt zijn, zeker…;-)
for sure what is missing is a tube pre-stage – since the target curve is known this should be possible to do – maybe this will give the missing portion of smothness
We already investigating…
I would have bet on that … – good luck !
Op de foto van het binnenwerk van de VV kun je zien dat er veel aandacht is besteed aan het solderen aan de connectors, niet de traditionele soldeerlip, waarvan het contact met de connectors onderhevig is aan corrosie, maar direct op het connectorlichaam gesoldeerd, ook de centrale pin is anders gesoldeerd dan gebruikelijk, dit ziet er erg serieus uit en zal me wel weer geld gaan kosten……
Beste Dick,
Op de foto is een DS audio-ION te zien.
Wat is jouw ervaring daarmee ?
Hallo Jan,
Die DS Audio Ion-001 Ionizer is geweldig! Die werkt de statische elektriciteit zo effectief weg. De oplossing waar ik eigenlijk mij hele audioleven naar gezocht heb. De platen blijven stofarm, geen statische ontladingtikjes meer, geen mat die aan de plaat blijft hangen. Niet goedkoop, maar heel mooi gemaakt en akelig effectief en comfortabel in gebruik.
Bedankt Dick voor je snelle reactie.
Ik ga hier mee aan de slag.
Met vr groet Jan
ik heb met veel interesse dit artikel gelezen, maar heb wel een vraagje over de DS Audio DS-E1,
wat als de naald versleten is? is deze gewoon te vervangen?
Jazeker Jan, Daar heeft DS Audio een hele mooie naald vervanging service voor.