Electronica #4 Ambient
Ambient is niet persé elektronisch maar binnen de elektronische muziek een belangrijk genre die veel verschillende vormen kent. Het waren juist elektronische muzikanten die deze vorm van muziek groot maakte. Het lijkt er zelfs op dat het genre steeds populairder wordt, ook omdat invloeden daarvan steeds vaker terug te horen zijn in combinatie met andere muziekstijlen.
Geen Structuur
Eén van de belangrijkste kenmerken van ambient muziek is dat het structuurloos is. Geen herkenbare opbouw van de compositie en maatindeling. Dus geen couplet, refrein, brug, enz. Ook de melodieën, als die er al zijn, zijn eigenlijk altijd eenvoudig en sfeervol. De sfeer die gecreëerd wordt is belangrijker dan de compositie. Doordat ambient structuurloos is werkt het vaak, hoe donker het soms ook is, erg rustgevend. Je hersenen wachten niet op dat refrein of solo. Persoonlijk noem ik het graag zalf voor de ziel.
Brian Peter George St. John le Baptiste de la Salle Eno
Door velen wordt Brian Eno, zoals we hem allemaal beter kennen als muzikant en geniale producer, gezien als de grondlegger van het genre. Maar dat klopt natuurlijk niet helemaal.
Er werd zelfs al heel lang geëxperimenteerd met vooral de structuur van muziek. Componisten als Erik Satie en Claude Debussy deden dat al.
Muziek zonder maatindeling en waar de sfeer de belangrijkste factor was. Luister maar eens naar Debussy’s La Mer. Het is duidelijk geschreven met als doel de sfeer van de wind, het strand en de golven weer te geven.
Ook zette hij de symfonie structuur geheel opzij. Die vond hij te rechtlijnig.
Trent Reznor van Nine inch nails noemde in een interview La Mer zijn grote inspiratiebron voor het maken van zijn ambient en film muziek.
Met het album Ambient 1:Music for airports gaf Brian Eno het genre wel zijn naam. En hij is zeker een trendsetter en voor velen een grote inspiratiebron.
Ontwikkelingen
Voortschrijdende techniek van de instrumenten, maar vooral ook betere productietechnieken, hebben veel invloed op de muziek. Het maakt de muziek vaak intenser. De door de muzikant bedachte sfeer kan nog voelbaarder gemaakt worden. Ook wordt er vaak gewerkt met akoestische instrumenten die in de studio zodanig bewerkt worden dat ze soms niet eens meer als zodanig te herkennen zijn. De studio wordt een instrument.
En er was nog een ontwikkeling die invloed had en waar Brian Eno ook meteen gebruik van maakte. Met de introductie van de CD kon hij een lang gekoesterde wens in vervulling laten gaan. Eindelijk kon hij muziek uitbrengen die qua lengte niet beperkt was tot wat mogelijk was op een LP kant. Eno’s Thursday Afternoon was het eerste album die gebruik maakte van de lange speeltijd van de CD met één track van 59 minuten. Wat wel weer een verkorte versie was van de 85 minuten durende video. (Inloggen bij YouTube vereist i.v.m. leeftijdscontrole).
Dance
Zo rond 1992 wordt ambient opgepikt door de House en Techno, twee muziekstijlen die zich op dat moment razendsnel ontwikkelen. De muziek was over het algemeen vrij rechtlijnig met eenvoudige dansbare ritmes. Vooral de techno die zijn ontstaan dankt aan de late ontdekking van Kraftwerk’s nummer Trans Europa Express in Amerika.
Het stampende ritme van het nummer is tot de dag van vandaag veel terug te horen. Maar steeds meer DJ’s en muzikanten begonnen te experimenteren waar in eerste instanties de ritmes onder handen worden genomen. Daaruit ontstaat IDM (Intelligent Dance Music) met zijn herkenbare gebroken ritmes. Ook wordt er steeds meer muziek gemaakt die het niet alleen op de dansvloer goed doet maar ook thuis lekker luistert.
Ambient House
Met de toevoeging van ambient invloeden ontstaat binnen de house echt een specifieke stijl. Ambient house. Eén van de hoogtepunten uit die stroming is het uit 1994 stammende album 76:14 van Global Communications. Deze pioniers van het genre weten op geniale wijze een sfeer neer te zetten her en der gecombineerd met ritmes die ontstaan zijn binnen de IDM.
Kunnen we nu meteen een misvatting uit de wereld helpen dat Ambient alleen maar ritmeloze langgerekte soundscapes zijn. Die overigens wel zeker een belangrijk, en heel mooi, onderdeel vormen van het genre.
Enter your texOm de fantasie van de luisteraar nog meer te prikkelen hebben de nummers op dit album geen titel maar worden ze aangeduid met de speelduur. Je krijgt daarmee niet alvast een hint waar het nummer over zou kunnen gaan.
Luke Slater
Ook hardcore techno pionier Luke Slater laat in dezelfde periode als Global Cummunications onder het pseudoniem The 7th plain een andere kant van zichzelf horen. Hoewel de strakke techno ritmes er ook regelmatig zijn is ook hier duidelijk de invloed van ambient voelbaar.
Meeslepend en heerlijk om lekker voor te gaan zitten. Indertijd uitgebracht op vooral 12” en EP’s en bij de techno liefhebbers toen onbegrepen. De waardering kwam later.
Twee jaar geleden kwam het Duitse platenlabel A-Ton met een release waarop veel van zijn werk te vinden is inclusief nooit eerder uitgebracht materiaal. Uitstekende remasters en onder andere verkrijgbaar in een prachtige box met drie dubbel LP’s.
Inspiratie
Waarom sta ik hier zo lang bij stil? Omdat ik denk dat deze ontwikkeling een grote invloed heeft gehad op de opleving van dit mooie genre. Als ik nu muziek luister van een jongere generatie muzikanten hoor ik met regelmaat dat zij hun inspiratie daar vandaan halen. En het is binnen de ambient een stroming die makkelijk over het hoofd wordt gezien.
Muziek
Zoals altijd in deze serie sta ik stil bij een aantal albums. Ik heb gekozen voor een aantal misschien wat minder bekende releases maar wat mij betreft stuk voor stuk must-haves. Ook wil ik binnen deze muziekstijl diverse stromingen de revue laten passeren.
Michael Stearns – Encounter: A journey in the key of space (1988)
Michael Stearns begon al op jonge leeftijd met muziek maken. De eerste muzieklessen waren klassiek gitaar maar al snel kreeg hij meer interesse in pop en jazz.
Op de universiteit komt hij in aanraking met Franse muziekstroming Musique concrète en maakt dan ook de eerste composities en collages volgens die leer.
Hij begint zijn eigen studio en in 1977 komt zijn eerste album uit.
In 1983 maakt zijn carrière een wending die veel invloed heeft zijn verdere werk. In samenwerking met Maurice Jarre, de vader van Jean Michel, maakt Stearns zijn eerste echte filmmuziek. Ook wordt hij gevraagd door filmmaker Ron Fricke om muziek te maken bij een serie innovatieve IMAX time-lapse films. Waar vooral de muziek van de film Chronos eruit springt. Zeker de moeite waard dit album te beluisteren maar ook om de film erbij eens te bekijken.
Deep space ambient
Op Encounter laat Stearns, zoals hij dat zo goed kan, je echt iets beleven. Een reis door het universum. Deep space ambient kun je gerust omschrijven als een sub-genre binnen de ambient. Velen zijn geïnspireerd door dit album en hebben geprobeerd het te evenaren. Maar dat is maar zelden gelukt.
Het is niet de eerste keer dat hij muziek maakt met buitenaardse sferen maar dit is zijn eerste album die in zijn geheel dit thema heeft. De sfeer geeft je helemaal het gevoel dat je even van de aardbodem weg bent.
Maar ook de keuze van instrumenten en klanken kloppen precies met wat hij je wil laten beleven. Het laat je denken aan beroemde SiFi series uit de jaren 70 en 80.
Versterkt door het sound design, die net zoals in een film, het beeld nog intenser maakt. De titels geven een hint van wat er gebeurt tijdens je reis. En met je ogen dicht komen de beelden vanzelf. Een meesterwerk.
State Azure – Hiraeth (2017)
State Azure is een Engelse muzikant die, naar het lijkt, graag anoniem blijft. In zijn studio vol met synthesizers is hij veel te vinden. Regelmatig doet hij live-streams waar alleen de instrumenten en hooguit zijn handen zichtbaar zijn terwijl de kat tevreden in de vensterbank naar de baas zit te kijken en zo af en toe en tukje doet.
Via Bandcamp kun je de muziek die hij uitbrengt downloaden en voor een paar euro kun je de trotse bezitter zijn van zijn complete oeuvre van zo’n twintig albums. En dat is zeer veel muziek voor je geld. Uitstekende kwaliteit en ook qua kwantiteit geen klagen, er zitten albums tussen met bijna 4,5 uur speeltijd.
De muziek van State Azure beslaat meerdere stijlen binnen de elektronische muziek. Maar je merkt toch duidelijk een grote belangstelling voor Ambient en de Berlijnse school. Door beiden te combineren ontstaan zeer fraaie, sfeervolle, en intrigerende stukken.
28 minuten
Hiraeth is voor zijn begrippen een kort album met één track van 28 minuten. De titel is een woord uit het Welsh waar eigenlijk geen vertaling voor is. Maar het dichts in de buurt komen begrippen als heimwee, nostalgie, een oprecht verlangen en een gevoel van spijt.
En dat zijn inderdaad wel gevoelens die passen bij de muziek. De opbouw is heel langzaam. Een drone van een diepe synthesizerklank is de basis. Langzaam komt er steeds meer bij.
Een kabbelend beekje in de achtergrond die, afgespeeld op een mooie hifi set met goed geplaatste luidsprekers, achter de luidsprekers stroomt.
Het hele stuk zit vol kleine details die je soms pas later ontdekt. Terwijl dat beekje door kabbelt hoor je in de verte stemmen waarvan je je in het begin afvraagt of ze nou in de muziek zitten of dat buiten een groepje mensen staat. Ondertussen ontwikkeld de muziek zich ook steeds verder door. Langzaam komt er steeds meer bij. Mooie synth strings gecombineerd met glitchy effecten om uiteindelijk langzaam weer uit te sterven. Een combinatie van prachtige muziek en een perfecte opname en productie die het luisteren een extra dimensie geeft.
Het loont zeker de moeite eens door zijn repertoire te gaan. Er is veel mooie muziek te ontdekken. Vooral de vierdelige serie Modular Works is een echte aanrader.
Zoals de naam al zegt staat hier de modulaire synthesizer centraal. Waar naast het nodige gebruik van een sequencer ook hele mooie ambient stukken zijn te vinden zoals bijvoorbeeld het wonderschone Fermi’s Paradox op Modular Works IV.
Vangelis – Tegos Case 1 (The Tegos Tapes 1998)
Ik heb getwijfeld of ik dit zou noemen. Het is een bootleg en ook nog één die niet één twee drie te vinden is. Maar omdat het de mooiste muziek bevat die Vangelis in de afgelopen 30 jaar maakte wilde ik het toch onder de aandacht brengen. Maar er zeker wel het één en ander te beluisteren. Daar kom ik later op terug.
Dokter Stergios Tegos is een Griekse Microchirurg die een boek uitgaf waarin hij zijn operatietechnieken beschreef. Het boek werd vergezeld door drie VHS-banden met daarop 35 casussen.
Hij vroeg zijn goede vriend Vangelis om al die beelden van muziek te voorzien. Hij stemde daarmee in wat uren zeer mooie ambient opleverde. De muziek is jarenlang in de vergetelheid geraakt. Door de specifieke aard van de video’s kwam het niet onder de aandacht van een groot publiek.
Dat veranderde toen een Vangelis verzamelaar op doorreis in Griekenland het boek met de banden tegen kwam in een boekenwinkel waarna er natuurlijk al gauw een bootleg in omloop kwam.
Denken aan werk van Mahler...
Die overigens verrassend goed klinkt met een VHS-band als bron. Er zal wel nooit een officiële release komen van deze muziek. Vangelis heeft eigenlijk nog nooit werk uitgebracht wat niet eerder verschenen was. En was altijd fel wat betreft niet geheel legale releases. In de jaren 70 spande hij een rechtszaak aan tegen twee LP’s (The Dragon en Hypothesis) met studiosessies, die hij ook won. Ik vermoed dat er in de kluis van Evángelos Odysséas Papathanassíou nog heel wat moois ligt wat wij nooit gehoord hebben en misschien wel nooit zullen horen.
Van de uren muziek die op de Tegos tapes staat is het vooral de muziek van casus nummer 1 die mij het meeste aanspreekt. De eenvoud en zeer langzame opbouw is de kracht, samen met de mooie, bijna klassieke, akkoordwisselingen die vooral na zo’n 20 minuten doet denken aan werk van Mahler.
Hoewel het een stijl van muziek is die Vangelis nog nooit zo uitgebreid heeft gemaakt is onmiskenbaar de hand van de oude Griekse meester hoorbaar. Luisterend vermoed ik dat hij, net zoals hij dat deed met veel muziek voor Blade Runner, kijkend naar de beelden de basis al improviserend opnam.
Terwijl hij bij deze opnames gebruik maakte van moderne synthesizers lijkt het erop dat Vangelis probeerde de sound uit de hoogtijdagen terug te laten komen. Ik weet dat het niet zo is maar toch moet ik met enige regelmaat denken aan die legendarische Yamaha CS80 synthesizer en de Lexincon 224 digital reverb met zijn herkenbare galm. Maar dat zou ook zomaar een verzoek geweest kunnen zijn van dokter Tegos.
Zoals ik als zei is er best wel wat te beluisteren van deze opnames. Op YouTube staat de acht CD’s omvattende bootleg. Helaas is de geluidskwaliteit niet echt ideaal. Maar een presentator van een Australische ambient radioshow maakte een aantal zeer fraaie mixen met muziek uit de Tegos tapes en die zijn via SoundCloud te beluisteren. Edit nummer 1 bevat veel muziek uit Case 1. En de echte liefhebber moet maar eens een zoektocht starten naar dit moois.
Ager Sonus – Mithra (2019)
Ook ambient heeft zijn donkere kanten toepasselijk Dark Ambient genaamd. Het platenlabel Cryo Chambers is daarin gespecialiseerd.
Eén van de artiesten op het label is Thomas Langewehr die onder de naam Ager Sonus donkere filmische muziek maakt. Zijn eerste idee voor de naam van het project was Soundfield maar dat vond hij niet bij zijn muziek passen. Ager Sonus is de Latijnse vertaling.
Langewehr groeide op in Duitsland waar de koude oorlog een grote impact op hem had. Hij voelde zich schuldig over wat het Nazi regime allemaal had gedaan en over de nog steeds merkbare gevolgen. Oorlog, leed en onrecht trok hij zich erg aan en lieten bij hem onuitwisbare herinneringen achter.
Hij had altijd al veel interesse in donkere muziek en was gefascineerd door oude culturen en de occult. Maar muzikaal begon hij zijn carrière als drummer in een punkband. In 2014 kwam zijn eerste dark ambient album uit.
Mithraïsme
Al zijn werk heeft altijd een thema en gaat vaak over verloren culturen en hun mysteries. Mithra verhaald over het Mithraïsme. Een cultus die zijn hoogtijdagen had in het oude Rome in de eerste eeuw voor Christus.
Ze vereerden de god Mithras die gebaseerd was op de oud Perzische zonnegod Mithra. Er is niet veel over bekend omdat het een geloof was zonder geschriften. Alleen mannen konden zich laten inwijden in de geheimen van het geloof met bijeenkomsten op verborgen plekken en veel rituelen. Met de komst van het Christendom verdween het Mithraïsme uit Rome.
De muziek is donker en meeslepend. Om een idee te geven het zou prima passen bij de donkere passages uit de verhalen van Tolkien. De basis is eigenlijk altijd diepe sferische synthesizers.
Maar meer dan op zijn vorige albums heb je het idee dat je naar mooie filmmuziek luistert. Invloeden van Hans Zimmer en IJslandse componisten als Jóhann Jóhannsson en Hildur Guðnadóttir zijn hoorbaar. Neem het prachtige Carpe Noctem met een mooie opbouw die begint met een Harmonium achtige klank en langzaam steeds groter wordt. Percussie, koor, orkest met diepe paukslagen en groots klinkende hoorns.
Een ander mooi voorbeeld is het wonderschone en ingetogen Reborn. Boven de sfeer makende elektronische klanken spelen een harp en Cello. De muziek van die twee wordt gespeeld volgens het Tritonus principe. Elke overgang van een noot bestaat uit drie hele toonafstanden. Een principe dat in de filmmuziek vaker gebruikt wordt omdat het een bepaalde spanning teweegbrengt.
Het geeft het gevoel dat de muziek nergens naar toe gaat. Het heeft iets mysterieus. Wat mij een betreft is dit album een bijna magisch en geheimzinnig meesterwerk. De sfeer die neer gezet wordt sleept je mee en je gaat er volledig in op.
Brian Eno – Thursday afternoon (1985)
Tot slot een album van Brian Eno die ik reken tot één van de mooiste ambient albums. Ik zei in het begin dat ik ambient wel eens omschrijf als zalf voor de ziel. Dan is Thursday afternoon het ultieme smeerseltje. Muziek die de drukte in mijn hoofd tot rust kan brengen en zelfs pijn naar een dragelijk niveau kan brengen.
Van origine is de muziek een soundtrack van een film die Brian Eno maakte. De film bevat zeven video schilderijen, zoals Eno ze noemde, van de actrice Christine Alicino.
Langzame en wazige beelden die in portret formaat gefilmd was. Om het goed te bekijken moest je dus op je zij op de grond gaan liggen of de tv een slag draaien.
In de vele kritieken kreeg Eno regelmatig het advies zich bezig te houden met muziek en dit over te laten aan anderen. Een advies wat hij ook opvolgde. Samen met Daniel Lanois maakte hij voor de CD een nieuwe kortere mix van 59 minuten die in 1985 uitkwam. Maar waar zit die rustgevende kracht in deze muziek?
De ongelofelijke kracht van muziek
Ten eerste de extreme vorm van structuurloos zijn. Als je het oppervlakkig zou beluisteren zou je denken dat je 61 minuten lang (ja de laatste CD release is 2 minuten langer dan het origineel uit 1985) naar één en hetzelfde akkoord luistert.
Maar dat is absoluut niet waar. De harmonieën veranderen steeds langzaam en zijn zo dat ze een prettig in het gehoor liggen en je je steeds realiseert dat er iets veranderd is.
Ondanks zijn behoorlijk lengte verveelt hij nooit en ontdek je steeds nieuwe kleine dingen. Ook als je het meerdere malen beluisterd hebt.
De piano die het hele stuk hoorbaar is speelt noten die eigenlijk nauwelijks een melodie vormen en werd gespeeld door Eno’s broer Roger die werkzaam is als muziektherapeut.
Door de opname zo te vertragen dat het ruim een octaaf onder het origineel ligt kreeg de piano een bijzondere, warme, en rustige klank.
Maar er is nog iets wat invloed heeft op je gemoedstoestand. Er zitten hele kleine details in die in een frequentiegebied zitten die op grens ligt van wat het menselijk gehoor kan waarnemen. Je zult ze dus naar alle waarschijnlijkheid nooit echt waarnemen maar ze hebben wel degelijk invloed op je brein maar ook op de klank.
Ik vind dit echt een meesterwerk in veel opzichten, en een must-have binnen een collectie ambient. Een album die laat beleven wat de ongelofelijke kracht van muziek is!
Roger en Brian Eno
