Electronica #3 – De Berlijnse School
De Berlijnse School, of in goed Duits Berliner Schule, is een muziekstroming die zich halverwege de jaren 70 ontwikkelde. Grondleggers van deze stroming zijn Klaus Schulze en Tangerine Dream met als drijvende kracht Edgar Froese. In dit deel van de serie Electronica een stukje geschiedenis. Recente muziek van de pioniers. En muziek van hedendaagse vertolkers die op die school les hebben gehad van meester Froese en Schulze.
Avant-garde
Het is 1967 als Edgar Froese Tangerine Dream opricht. De band speelt avant-gardistische rock en Froese is de gitarist van de band. Ze doen het niet onaardig in het begin en staan zelfs in het voorprogramma van Frank Zappa.
Na wat personele wisselingen komt drummer Klaus Schulze de band versterken. Na één album en een wat toeren houdt Schulze het voor gezien en start de band Ash Ra Temple.
Ook deze band zegt hij na één langspeler vaarwel om zich te storten op een solocarrière.
Synthesizers
Zo rond 1972 gaat Tangerine Dream steeds meer synthesizers gebruiken en slaan ze een nieuwe muzikale richting in. Schulze brengt Irrlicht uit, zijn eerste soloalbum. Alleen orgel en een bewerkte orkest opname die nauwelijks nog als zodanig te herkennen is.
Ook schulze breidt zijn instrumentarium steeds meer uit met synthesizers en beiden ontwikkelen een eigen stijl die ook overeenkomsten hebben. In 1974 verschijnt van Tangerine Dream Phaedra en een jaar later komt Klaus Schulze met Timewind. Het begin van de Berlijnse School.
Kenmerken
De muziek uit de “Berliner Schule” herken je niet meteen bij de eerste maten. Muzikaal en qua sfeer kan het vele kanten opgaan. Het is vooral de manier waarop de composities zijn opgebouwd. Vaak zijn de nummers, in goede jaren 70 traditie, een plaatkant lang. De opbouw is heel gelijkmatig.
Vaak begint het rustig, zonder ritme, en met een eenvoudige sfeervolle melodie erboven. Tijdens de opbouw van het nummer komen er sequencers bij die een synthesizer een ritmisch thema laten herhalen. Kenmerkend is dat over die strakke, bijna robotachtige, ritmes vaak een solo zit met juist een heel menselijk, en geïmproviseerd, karakter.
Hoewel de basis over het algemeen synthesizers zijn wordt er ook gebruik gemaakt van andere instrumenten zoals bijvoorbeeld gitaar en slagwerk. Schulze houdt de traditie van lange nummers eigenlijk langste vast, terwijl Tangerine Dream ook steeds vaker kortere nummers gaat maken. Beiden maken ongeveer tot halverwege de jaren 80 legendarische albums in deze traditie. Daarna lijkt het allemaal een stuk minder te worden.
Froese & Son
Tangerine Dream gaat steeds meer new-age achtige muziek maken. Froese werkt vaak alleen, maar brengt het meeste wel uit onder de naam Tangerine Dream.
Over het algemeen vrij zouteloze en spanningsloze albums die niet meer kunnen boeien. In de jaren 90 is er nog een project die de aandacht trekt. Op initiatief van Froese’s zoon Jerome, die dan ook deel uitmaakt van Tangerine Dream, komt Dream Mixes uit. Zes albums met remixen van Tangerine Dream nummers. Jerome geeft de nummers een moderne feel en die doen het bijzonder goed. Niet veel met de Berlijnse school te maken maar er zitten zeer fraaie tussen.
Op dit moment is Jerome Froese bezig met het re-masteren van deze serie. En te voorzien van veel extra tracks.
Deel één tot en met drie zijn net verschenen en klinken veel belovend. Hij hoopt de rest binnenkort af te hebben en dan zal ik daar zeker op terug komen. Op veel hoezen van Tangerine Dream staat een foto van een nog kleine Jerome. Soms overduidelijk, maar het is vaak even zoeken.
Klaus Schulze
Ook Schulze weet de kracht van zijn composities niet vast te houden. Schulze wil steeds meer overstappen naar digitale technieken en instrumenten. Wat ook invloed heeft op zijn muziek. Het wordt allemaal erg steriel en fantasieloos.
In 1994 begint hij samen met Peter Namlook aan het project “Dark side of the moog”. Het is een eerbetoon aan Robert Moog, de man achter van de Moog synthesizer, en een naam die synoniem staat voor de analoge synthesizer. Maar het is juist Peter Namlook die Schulze de fijne kneepjes van het digitale vak bij brengt tijdens dit project. Het resultaat is een serie bijzondere albums met een aantal zeer memorabele momenten. (Vooral deel 9 wat mij betreft). Solo haalt zijn werk het niveau van de samenwerking met Namlook bij lange na niet.
Maar, zoals een bekend spreekwoord zegt, kruipt bloed waar het niet gaan kan. Beide heren lijken terug te verlangen naar de stijl die zij hebben groot gemaakt.
Tangerine Dream – Quantum Gate
Begin 2014 begint Edgar Froese met schetsen te maken voor een nieuw album. Geïnspireerd door de huidige samenstelling van de band wil hij een album maken waar de tradities van de Berlijnse school worden gecombineerd met moderne elektronische muziek en instrumenten.
Tangerine Dream bestaat op dat moment uit (v.l.n.r.) Thorsten Quaeschning op Synthesizers en gitaar, Edgar Froese, de in Berlijn woonachtige Japanse violiste Hoshiko Yamane en Ulrich Schnauss eveneens op synthesizers.
Ideeën worden uitgewerkt en eerste opnames worden gemaakt en de nummers beginnen steeds meer vorm te krijgen. Totdat op 20 januari 2015 Edgar Froese, ten gevolge van een longembolie, plotseling overlijdt op 70 jarige leeftijd.
Een zware taak
Aan de rest van de band de zware taak om het album af te maken. Dat doen ze op een ontzettend goede en respectvolle wijze. De door Froese gespeelde partijen zijn in de mix gebleven! De muziek klinkt eigentijds maar is ontegenzeggelijk Tangerine Dream. Zonder maar een moment het idee te hebben dat het een makkelijke kopie van de muziek uit vervlogen tijden is, lijkt de klasse en de stijl van de jaren 70 weer terug.
In 2017, op de vijftigste verjaardag van de band, komt het album uit. Het prachtige artwork werd gemaakt door Edgar Froese’s weduwe Bianca Froese-Acquaye.
Met uitzondering van het, wat mij betreft, iets te makkelijke en commercieel klinkende It Is Time to Leave When Everyone Is Dancing boeit elk nummer. De mooie karakteristieke sequencers, de warme klanken maar toch steeds afwisselende nummers maken het prachtig geheel. Tangerine Dream klonk nog nooit zo elektronisch als nu.
Een nieuwe klank
Een nieuwe klank met de charme van weleer. Ook de opname en productie zijn van zeer hoog niveau. En voor de vinyl liefhebbers onder ons. De LP klinkt buitengewoon goed. Uitstekende persing. De LP heeft wel een andere track volgorde, waarschijnlijk om een betere verdeling over de plaatkanten te krijgen.
Persoonlijk vind ik de track volgorde op de LP wel mooier. Het door mij boven genoemde mindere nummer is verhuisd naar het begin van kant drie en onderbreekt niet meer twee zeer mooie nummers. Een mooier geheel als resultaat. De missie lijkt mij duidelijk geslaagd. Ik denk dat Edgar tevreden op zijn wolkje zit te genieten.
Spotify – Deezer – Qobuz
Klaus Schulze – Kontinuum (2007)
Ook Klaus Schulze lijkt terug te verlangen naar de muziek en sound uit de jaren zeventig. Voor Kontinuum haalt hij een groot deel van zijn “oude” instrumenten uit de opslag en gaat daarmee aan de slag. In de jaren voor dit album nam Schulze steeds meer kortere composities op. Kontinuum bestaat, zoals hij dat lang deed, weer uit lange nummers. Drie stuks wel te verstaan.
Qua stijl doet het album het meeste denken aan de periode rond Mirage (1977). Dus een hoofdrol voor de sequencers en sfeervolle eenvoudige melodieën die liggen op een mooi klanktapijt. Verschil met vroeger is wel dat dat tapijt hoogpolig is geworden. Warme diepe tonen die de ondergrond vormen voor de rest.
Gemaakt voor CD?
Door de lange tracks (Sequenzer (from 70 to 07) (24:54), Euro Caravan (19:41) en Thor (31:47) lijkt het album gemaakt voor CD. Toch is het album uitgebracht op vinyl. Waar track 1 en 3 over twee plaatkanten zijn verdeeld. Dat is natuurlijk jammer maar daar tegenover staat dat de geluidskwaliteit om door een ringetje te halen is.
Net zoals ik schreef bij Quantum Gate van Tangerine Dream klinkt ook dit album eigentijds maar is de hand van de (oude) meester goed hoorbaar. En dat doet mij deugd.
Vreemd is wel dat het album op een één of andere manier een beetje vergeten lijkt. Zo staat hij op geen één van de bekende streamingdiensten. Onterecht want hij mag gerust gerekend worden tot zijn betere werken en in ieder geval omschreven worden als terugkeer naar de Berlijn.
Klaus Schulze – Silhouettes (2018)
Helaas blijkt die terugkeer niet van lange duur. Veel solowerk brengt hij niet meer uit. Werkt veel samen met Lisa Gerrard van Dead can Dance. Dat levert de nodige albums op maar het is allemaal wel een beetje van hetzelfde.
De inmiddels 72-jarige Schulze kondigt aan niet meer live te zullen spelen in verband met een kwakkelende gezondheid. Vorig jaar kwam zijn meest recente werk uit. Silhouettes zou ook zomaar eens ook zijn laatste kunnen zijn. En gelukkig is het Berlijnse verleden weer hoorbaar. Maar anders dan op Kontinuum. De muziek is totaal uitgekleed en nergens voorzien van enige tierelantijnen. Tot en met de melodieën aan toe.
Back to basic
Uitermate fascinerende tracks die je meenemen in het verhaal en beelden die de muziek vanzelf creëert. Uitschieter is het nummer, met misschien wel de veelzeggende titel, Der lange Blick zurück. De mooie eenvoud boeit. De opbouw is langzaam en je bent verrast als halverwege het nummer de sequencers het heel subtiel beginnen over te nemen.
Ook het afsluitende Chateaux faits de vent is van grote schoonheid. Alle muziek is best toegankelijk en kent geen experimentele of onverwachte uitspattingen. Dat doet niets af aan de kwaliteit en is misschien een mooie manier om een groter (nieuw) publiek kennis te laten maken met de Berlijnse School. Uitgebracht op prachtig gemarmerd vinyl met één nummer per kant.
Spotify – Deezer - Qobuz
Hedendaagse vertolkers
Graag wil ik nog een aantal albums van hedendaagse vertolkers van het genre onder de aandacht brengen. En als eerste een man die hier al eerder ter sprake kwam, namelijk Thorsten Quaeschning.
Thorsten Quaeschning – The Munich Session (Nazareth Church – Munich – 24th may 2019)
Thorsten Quaeschning meets Paul Frick – The Seaside stage session (Superbooth – Berlin – 9th may 2019)
Quaeschning is op dit moment de drijvende kracht achter Tangerine Dream en mag misschien wel de opvolger van Froese genoemd worden. Een rol die Froese al voor hem in gedachte had.
Ook solo is Quaeschning zeer actief. Naast dat hij een muzikale erfenis in ere houdt is er nog een traditie van Tangerine Dream waar hij mee door gaat. Live sessies die geïmproviseerd zijn rond een aantal van tevoren vastgestelde thema’s.
Dus geen muziek die je al kent van een studioalbum. Beide albums voldoen qua opbouw helemaal aan de door mij eerder beschreven kenmerken van de Berlijnse school.
Qua sfeer zijn ze echter zeer verschillend. The Munich Session begint wonderschoon en ademt een beetje de sfeer uit van het eerste deel van Pink Floyds Shine on you crazy diamond met een diepe dragende bas eronder.
De mooie melodie met een dwarsfluitachtige klank komt uit de Memotron, een moderne digitale versie van de Mellotron. Een klank die je regelmatig in de muziek van Quaeschning hoort terugkomen.
De ritmes die volgen worden steeds complexer en zijn ook het belangrijkste ingrediënt van deze sessie die sfeervol eindigt met klanken die je nog het meest doet denken aan een mistig landschap waar in de verte kerkklokken klinken. The seaside stage session, met zijn Berlijnse collega Paul Frick, is qua opbouw hetzelfde maar totaal anders van karakter. De ritmes zijn minder complex en de muziek is transparanter. Een ambient achtige sfeer met wat meer experiment. Ik vind ze beiden zeer boeiend en houden een door mij geliefde muziekstroming in leven!
The munich session: Spotify – Deezer - Qobuz
The Seaside stage session: Spotify – Deezer - Qobuz
Redshift – Redshift II - Ether (1997)
Ether was het tweede album van de Engelse band Redshift. Het album bestaat uit twee lange live tracks en twee kortere studio opnames.
De band maakte alleen gebruik van authentieke analoge synthesizers uit jaren 70 en 80. Het titelstuk, één van de live opnames, is wat mij betreft een klassieker in het genre.
Er zijn duidelijk connecties hoorbaar met het vroege werk van Tangerine Dream, maar dat is niet vreemd natuurlijk als je muziek maakt in deze traditie.
Als dit album in 1977 was uitgebracht in plaats van 1977 was het absoluut één van de mijlpalen geworden.
De heerlijke live opname geeft je het gevoel voor het podium te staan. Je voelt de spanning. De gitaar solo aan het eind klinkt alsof hij door David Gilmour gespeeld is. Een beetje een verrassing, maar wonderschoon!
En vergeet niet het volume een ietsie pietsie te hoog te zetten!
Spotify - Qobuz
Nothing but noise – Not bleeding Red (2012)
Het Belgische gezelschap Nothing but Noise zijn Daniel Bressanutti en Dirk Bergen, beiden ooit lid van Front 242, en Erwin Jadot. Mensen die denken dat ze de legendarische Techno act weer nieuw leven hebben ingeblazen zullen bedrogen uit de bus komen.
De mannen gingen de studio in en maakte een eerbetoon aan de Berlijnse School.
Net zoals Redshift maken ze gebruikt van oude instrumenten. Met het album Not Bleeding Red ga je de diepe donkere muzikale krochten in van deze school. Zware klanken, soms zelf een beetje onheilspellend en het klankmatige vintage gevoel druipt eraf. Iets wat ik absoluut niet erg vind. Ik vind het zelfs een pluspunt die het luisteren alleen nog maar fijner maakt.
De muziek heeft de duidelijke stijlkenmerken van de Berliner Schule maar ook invloeden van bijvoorbeeld Jarre, Holger Czukay en de The BBC Radiophonic Workshop zijn hoorbaar. Op een aantal momenten wordt de laagweergave van je muziekinstallatie behoorlijk op de proef gesteld. Een wat donkerder album dus die toch heel fijn weg luistert en die de aandacht weet vast te houden.
Moeilijk te vinden
Omdat het album op een eigen label is uitgebracht is het vrij moeilijk te krijgen. De beste kans maak je op Discogs.
Datzelfde geld ook voor LP. De vinyl versie heeft wel twee tracks minder en de rest zijn andere cq kortere mixen. Beetje een hebbedingetje dus. Zeker als je bedenkt dat er slecht 111 exemplaren van gemaakt zijn.
Helaas geen links naar online diensten want daar is hij niet te vinden. Toch nieuwsgierig geworden dan zal je het nu even moeten doen met YouTube.
Brendan Pollard – Flux echoes (2007)
Met het album Flux Echoes mag Brendan Pollard zich gerust koning sequencer noemen. De opener, en titelstuk van het album, begint eenvoudig en sfeervol. Bijna het gevoel alsof je door een mooie ruimte zweeft. Halverwege word je wel weer met beide benen op de grond gezet als het tempo omhoog gaat, om af te sluiten met een prachtige hoofdrol voor de Mellotron.
Met het half uur durende Radiant Transmission gaat het gas erop. De hypnotiserende en pulserende sequencers spelen de hoofdrol. Sequencing 2.0.
Phosphor Skyline is qua opbouw het spannends. Het duurt even voordat het pulseren weer begint. Eerst vlieg je als een verloren Major Tom door het donkere universum.
Na vijf minuten wordt het langzaam anders. Uiteindelijk is het er weer. Die heerlijke ritmiek die dit album zijn karakter geeft!
Voor de liefhebbers van sequencing een absolute must! Een meesterwerk!
Hopelijk weer de nodige ideeën om op ontdekkingstocht te gaan. Veel luisterplezier!
Spotify
Deezer
Qobuz
Electronica #1 (introductie)
Electronica #2
Tof artikel Evert !
Bedankt voor de fijne bespreking van ons album. Het album is zo moeilijk te vinden omdat het label waarop het is verschenen “verdwenen” is en wij dus geen enkele info hebben over eventuele beschikbaarheid.
De digitale download is te vinden op :
nothingbutnoise.bandcamp.com/album/not-bleeding-red
Graag gedaan
Het album verdiend de aandacht!!!
Fijn dat het album beschikbaar is via bandcamp!
Is er nog meer fraais te verwachten?