Van Cornwall tot Tonemaster XL (Deel 1)
In onze zoektocht naar de voor ons ‘allerbeste’ luidspreker zijn we weer een stuk verder gekomen. De allerbeste luidspreker….mmmm, dat is natuurlijk heel relatief. Want wat is nu eigenlijk de beste luidspreker?
The (never) ending story…..
Alleen al gezien een luidspreker ook nog eens een heel persoonlijk verhaal is, is daar niet zomaar een antwoord op te geven.
Maar met onze luisterervaring die Dick en ik de afgelopen twee decennia hebben opgebouwd denk ik dat ik spreek voor veel muziekliefhebbers. Ook de ervaringen van mensen die die op de Zelfbouw luisterdagen in Hengelo zijn geweest zeggen veel.
Wat ik zelf belangrijk vind is dat ik betrokken raak bij de muziek. De emotie kan voelen die de muzikant bedoeld. Kippenvel krijg van mooie stemmen en ga zo maar door. Het zal inmiddels geen geheim meer zijn dat wij onze passie hebben gevonden in klassieke hoornsystemen.
Een goede hoornluidspreker is verslavend
Een goed ontworpen hoorn luidspreker maakt muziek luisteren een belevenis. Levendig, precies en dynamisch. Een goede hoorn bundelt niet maar zet de muziek kamerbreed neer. Een gevoel alsof er een live band staat te spelen. Waar je ook door de kamer loopt, het muziekbeeld blijft staan en blijft in balans. Met zoals de Amerikanen zeggen: een 'Big Tone'. Voor veel mensen die dat eenmaal ervaren is er geen weg meer terug. Maar om dat te bereiken moeten nog wel wat bruggen worden gebouwd. Geloof me, dat te bereiken is nog niet zo eenvoudig.
Misleidende hoornsystemen
Ik heb bovengenoemde kwaliteiten nog bij niet zo heel veel hoorn-luidsprekers mogen ervaren. Veel hoornsystemen bundelen enorm en hebben een 'sweetspot' van soms een paar cm. Pfff, ik wordt zo moe als ik op beurzen een zaal in loop waar weer een set fel gekleurde toeters staan te schreeuwen. Meestal veel te agressief in het hoog en vaak staan ze ook nog eens veel te luid te spelen om te imponeren. En dan staat de de beste standhouder ook nog met droge ogen te beweren dat hij dat niet zo ervaart en dat dit zo hoort want het is toch een hoornluidspreker.
Dit gebeurt maar al te vaak. Veel muziek liefhebbers worden door dit soort ervaringen op het verkeerd been gezet en schuiven daarna alle hoornsystemen op de zelfde berg. Heel erg jammer. Gelukkig worden er zeker wel goede hoornluidsprekers gebouwd. Maar je moet ze wel goed zoeken en weten waar je ze kunt vinden.
Paul Klipsch: zijn ontwerpen zijn legendarisch
Eén ontwerper en audio pionier springt er bovenuit: Paul Klipsch. Zijn heritage luidsprekerontwerpen stammen al vanaf 1943 en worden tot op heden nog gemaakt. Ik heb ze zo goed als allemaal in huis gehad: Cornwall, La Scala en de fameuze Klipschorn. Allemaal zeer muzikale en zeer goede luidspreker ontwerpen van de hand van Paul Klipsch. Heb je interesse in een mooie hoornluidspreker ga dan eens luisteren naar van zijn ontwerpen als je de kans krijgt. Succes verzekerd.
Al is er wel wat veranderd in de ontwerpen van Paul Klipsch na zijn dood in 2002. En dat is er niet beter op geworden als je het mij vraagt. De filters van de huidige heritage luidsprekers zijn veel complexer geworden. Alle ‘oneffenheden’ worden weggefilterd.
Hier een extra condensator, een correctiespoel er bij, hier en daar een extra weerstand. Voor je het weet heb je een complex filter met als gevolg verlies in rendement en het systeem vormt ook elektrisch gezoen ook nog eens een complexere belasting voor de versterker. Uitgerekend een luidspreker die graag achter kleine buizenversterkers worden gehangen.
Ook worden de nieuwe Klipsch luisprekers voor een deel gemaakt van MDF in plaats van het zogenaamde plywood. Dit om de speaker meer ‘dood’ te maken, zo wordt er beweerd. Daarnaast zal het ook wel een prijskwestie zijn. Dan hebben ze zeker niet begrepen dat de kast medeverantwoordelijk is voor de uiteindelijke geluidskwaliteit.
Eenvoud in zijn ontwerpen
Paul Klipsch excelleerde in eenvoud. Als je zijn filterontwerpen bestudeerd, dan zijn deze zeer eenvoudig opgebouwd. Vaak een 6 dB of 12 dB filter met minimale componenten. Volgens het het zogenaamde KISS (Keep It Simple Stupid) principe. Meer componenten kost energie en rendement. De genialiteit van Klipsch zat hem vaak in de bijzondere opbouw en slimme filterschema's. Het lijkt misschien eenvoudig, maar om een hoorn luidspreker echt goed te laten klinken komt het aan op veel tweaken, component keuze en heel veel luisteren. Daar weten wij nu alles van….
Van Cornwall tot Klonwall
Voor ons begon allemaal een aantal jaren geleden toen we een ontwerp zagen van een hoornluidspreker in de Klang + Ton. Het bleek een exacte kopie van Paul Klipsch Cornwall te zijn. Maar dan opgebouwd met nieuwe en destijds goed verkrijgbare componenten. Met de toepasselijk naam van Klonwall hebben we destijds een set nagebouwd. Het resultaat was verassend goed. Zelfs beter dan we gehoopt hadden. Je kunt het hele Klonwall avontuur hier terug vinden op Audio Creative.
Helaas was dit zelfbouw verhaal van korte duur aangezien een belangrijke onderdeel (de kunststof midden hoorn) uit productie werd genomen. En zonder hoorn is er geen muziek. Ik ben tot op heden helaas geen vervangende hoorn tegengekomen.
Van Klonwall tot Cornscala
Maar het zaadje was geplant. In onze zoektocht naar een goede hoorn luidspreker zoals de Klonwall kwamen we de ontwerpen van Bob Crites tegen. Crites is nog van de generatie die Klipsch nog onder leiding van Paul Klipsch zelf heeft meegemaakt en groot liefhebber is van zijn luidsprekerontwerpen. Crites zijn verdienste is de samenvoeging van twee Klipsch luisprekers: de Cornwall en de La Scala.
Waar de Cornwall een prachtig laag (body) geeft maar het mid/hoog wat achterblijft (kleinere hoorn) en de La Scala een prachtige mid hoog sectie heeft (identiek aan de Klipschorn) maar in het laag wat tekort schiet heeft Bob Crites de CornScala bedacht. In wezen is het een La Scala mid/hoog unit gebouwd in een Cornwall kast. Dit ontwerp, als probeersel bedacht, pakte zo goed uit dat Crites inmiddels veel varianten heeft bedacht en de ontwerpen + componenten aanbiedt op zijn website.
Wil je beginnen met het bouwen van een echt goed hoornluidspreker systeem zonder ontwerp stress, dan kun je met een ontwerp van Crites niet misschieten. Ook de op Klipsch gebaseerde crossovers zijn door Crites zo goed als origineel gehouden. Natuurlijk hebben wij de onderdelen bij Bob besteld en een set Cornscala’s gebouwd. Ook dit heb ik beschreven in wat bouwverhalen. Heb je interesse? Hier kun je ze terug lezen.
Van Cornscala tot Tonemaster
Als je onze verhalen leest heb je inmiddels wel begrepen dat ook dit CornScala ontwerp erg goed geslaagd is. Wat heet. Wat een goede luidspreker is dit geworden. Maar ja. Zoals het vaak gaat was er veel commentaar over de afmeting. Overigens niet bij mij en Dick thuis. Wij zijn gezegend met meer dan liberaal denkende partners. Maar voor veel mensen is deze luidspreker net een maatje te groot. Of liever gezegd te breed. Een CornScala heeft een breedte van 70 cm. en is daardoor in veel luister ruimtes best lastig te plaatsen. Zeker als je partner daar andere ideeën over heeft. Ook zijn deze luidsprekers verre van design wonders. Voor ons was het een reden om eens na te denken over een luidspreker met een smallere kast. Makkelijker bedacht dan uitgevoerd. Want in een smallere kas past de fraaie mid/hoog sectie van de Cornscala niet in. Dat wordt dus een compleet nieuwe luidspreker ontwerpen.
In het midden de ToneMaster luidsprekers. Aan de buitenkant de eerst poging met een multicell hoorn.
Dat gezegd, was onze ToneMaster geboren. Het kastvolume bleef gelijk, de breedte terug gebracht naar 50 cm. en om het volume toch te behouden is de kast wat dieper gemaakt. Maar met een nieuwe hoorn en tweeter wordt het er niet eenvoudiger op. Het heeft dan ook maanden geduurd eer deze luidspreker naar onze tevredenheid klonk. Uiteindelijk is het een fantastische luidspreker geworden. Maar we zijn er nog niet...
Ervaringen bij de High End beurs in München
Alles wat groter is is beter… Nou niet alles dan, maar bij hoornluidsprekers geldt deze regel zeker. Een groot hoornsysteem ademt meer lucht, zet een groter geluidsbeeld neer en betrekt je meer bij de muziek. Met als enige nadeel: het is groot. Groot in afmeting en groots in muziek reproductie.
Naast Klipsch laten de oude rotten in het vak zien en horen hoe goed een hoornluidspreker kan klinken. Ook al was dat soms niet eens prioriteit. In die tijd (vanaf de jaren 20 vorige eeuw) was het een noodzaak om een hoorn te gebruiken om het rendement te vergroten en werd de luidspreker functioneel ontworpen. We komen dan uit in de wereld van bioscopen en theaters. Waar bereik en duidelijkheid prioriteit hadden.
Altec Lansing en Western Electric
Beide hebben hun oorsprong begin jaren twintig van de vorige eeuw. Toen de stomme film langzamerhand geluid ging krijgen moest dit geluid wel bij de theater bezoek op de achterste rij hoorbaar zijn. En dan was nu net het punt. De (buizen) versterkers uit die tijd haalden maar liefst een vermogen van pak hem beet 2 Watt, later 10, 15 watt. De drivers van de luidsprekers hadden een zeer lag rendement. Dit werd opgelost door elke driver een eigen versterking (voeding ) te geven. De zogenaamde Field Coil driver. Aan de luidspreker kant werd een hoger rendement gerealiseerd door het maken van een (grote) hoorn.
Western Electric
Op de High End in München is het steeds weer uitkijken naar het klassieke 'speelgoed' van Silbatone. Silbatone is eigendom van de Koreaanse miljardair Manho Ho, die een passie heeft voor grote theater systemen en elk jaar weer zorgt voor een hoornspektakel. De enorme luidsprekers worden met privé vliegtuigen ingevlogen. Ach ja, je moet toch wat als je je verveelt. De beste man gebruikt als versterking ook vaak originele versterkers. De eerste buisversterkers die ooit gebouwd zijn. De buizen in deze versterker zijn na een uur of drie uitgebrand en moeten vervangen worden. Als deze voorraad op is kun je deze versterker weggooien. Ik vermoed dat de beste man een aardige voorraad moet hebben om op een show een doos vol buizen te verstoken. Maar het is zeker leuk.
Deze grote hoornsystemen werden dus ontwikkeld voor de theaters. Vaak mono opgebouwd met ieder zijn eigen versterker. Natuurlijk is een dergelijk set-up niet realistisch om in een luisterruimte te plaatsen. Dit past niet eens in je huiskamer, ook al woon je breed. Al zie ik wel eens foto’s voorbij komen van Japanners die een dergelijke set met WE 15A hoorns in hun huis hebben staan….
Maar een show met deze grote jongens geeft je wel een idee hoe een echt groot hoornsysteem presteert. En dat is fenomenaal kan ik je zeggen. In een stereo setting weet je niet wat je overkomt. Nee, niet alleen ‘stoffige’ jaren 30 muziek, maar ook Led Zeppelin's 'Stairway to Heaven' heb ik nog nooit zo live gehoord. Als je je ogen dicht doet staat Robert Plant en Jimmy Page recht voor je neus te zingen en te spelen. Waanzinnig mooi.
Altec Lansing
Naast Western Electric heeft ook Altec Lansing prachtige hoorn systemen gemaakt. Altec excelleerde in zogenaamde multicell horns. Net wat kleiner en handzamer dan de WE luisprekers. Dat maakt het voor thuis gebruik weer wat interessanter. Vanaf de jaren 40 hadden nagenoeg alle theaters en bioscopen deze Altec luidspreker systemen staan.
The Voice of The Theatre (VOTT) werden deze luidspreker systemen genoemd. Echter werden zo’n 20-30 jaar geleden veel van deze luidsprekers langzamerhand vervangen door moderne digitale systemen. Geloof het of niet, de meeste van deze luidsprekers verdwenen in de kliko of werden weggegeven aan een liefhebber. Heden ten dage wordt voor en originele set Altec hoorns een vermogen gevraagd. Als je ze al kunt vinden. Echter niet getreurd. Deze mooie multicell hoorns worden gewoon weer nieuw gemaakt.
Markus Klug en zijn 'Klughorns'
Markus Klug, een muzikale vakman uit Duitsland, bouwt nieuwe multicell hoorns. Het zijn exacte kopieën van de klassieke Altec’s hoorns. Het nodigde ons in ieder geval uit om eens een ‘grote’ hoornluidspreker te bouwen. Groot is in deze relatief. Het moet wel een set zijn die nog in een normale huiskamer te behappen is. Maar echt een klein systeem zal het niet worden. Mannen verenigt u en hou je rug recht! Een hoornliefhebber duldt geen tegenspraak….haha, flauwekul natuurlijk, maar geloof me. Een mooi multicell luidsprekersysteem is een aanwinst voor menige huiskamer. Ik zie het toch meer als een fraai meubelstuk…
Zo gezegd, zo gedaan en hebben we een paartje 1005 (10 cel) hoorns bij Markus Klug besteld.
Met de ervaring van de Cornscala en de ToneMaster zijn we begonnen aan de voor ons ultieme hoornluidspreker: de ToneMaster XL. Nu zul je denken: baskast maken, driver kiezen voor de hoorn en een simpel, volgens het KISS principe, crossover filter maken en klaar is kees. Nou vergeet dat maar. Een goed luidspreker/filter bouwen zonder alle ‘problemen’ weg te compenseren met allerlei constructies of extra filtercomponenten is niet zo eenvoudig. Naast de investering in onderdelen, drivers en kastmateriaal is tijd een grote consumer. Zoals ze nu spelen is heel erg goed. Maar het fijn-slijpen gaat nog wel even door. Uiteindelijk is de weg er naar toe heel erg leuk en leerzaam. Als het resultaat er dan ook naar is…..
Inmiddels staan er bij mij en bij Dick een ToneMaster XL te spelen. Bij Dick de 1005 (10 cell) Klughorn en bij mij de 1505 (15 cell) Klughorn. Ik kan je nu al verklappen: ze gaan nooit meer weg…..
ToneMaster XL
ToneMaster XXL
Film spektakel
Oh ja, we hebben het nu over de fantastische muziekbeleving die deze luidsprekers geven. Maar wat denk je van de weergave van een goede film in DTS 5 kanaals weergave. Een sub is niet nodig. Deze luidsprekers gaan makkelijk tot een indrukwekkende 30 Hz en lager. Je moet ook niet vergeten dat destijds deze multicell hoorns voor het theater en bioscoop waren ontworpen. Nou, maak je borst maar nat. Wanneer je een goede actie/avonturen film kijkt, weet je niet wat je meemaakt…..
Voor de zelfbouwers
Voor de ongeduldige zelfbouwers onder jullie. Helaas voor worden de ToneMaster luidsprekers geen zelfbouwprojecten. Het wordt dus zeker geen 1:1 nabouw project. Nabouwen mag natuurlijk wel, maar afmetingen en filterontwerp zul je zelf moeten bedenken. We geven genoeg informatie om ideeën uit te werken.
Volgend keer ga ik verder met de bouw van ToneMaster XL. De baskast en de keuze van de drivers.
Wat leuk om de ontwikkeling van de Tonemasters te volgen!
Gaan jullie de Tonemaster en de Tonemaster XL aanbieden?
Veel succes met doorontwikkelen en ik hoop ze komend jaar een keer live te kunnen beluisteren op een zelfbouwdag.
Het blijft moeilijk om te spreken van “de beste luidspreker”. Dat luidsprekers de meest bepalende factor in een audiosysteem zijn staat voor mij vast. Een opmerking van iemand in dat verband is mij altijd bij gebleven: het beste luidsprekersysteem voor een bepaald iemand is dat waar je uren met genot naar kunt luisteren en er niet moe van wordt. Dit geloof ik. Ondanks alle reclame en aanbevelingen van “experts. Firma’s die toch als doel hebben geld te verdienen. Ik heb na een lange zoektocht een oude bioscoop Altec set op de kop getikt en daar kan ik dan uren verrukt naar luisteren zonder moe te worden. Setjes bestaat per kant uit 2 baskasten met 15″ speakers en een hoorn met een 3” driver. Wordt twee weg actief aangestuurd met een crossover frequentie van 800Hz. Daarnaast heb ik een losse 18″subwoofer staan die vanaf 30 tot 80 Hz het sublaag voor zijn rekening neemt. Met een gebrugde 2×500 watter ervoor. Is voor alle muziek en film een sensatie. Zeker bij de modernere muziek is het laag heerlijk. Gelukkig heb ik een woonkamer die groot genoeg is en een partner die het prima vindt dat dit in de woonkamer staat. Wilde dit even kwijt..
Wederom prachtig om dergelijke bouwprojecten te volgen. Ik ben ook erg benieuwd naar de driver van de multicell en natuurlijk hoe (goed) deze klinkt en wat metingen laten zien
Tolle Hörner. Ich höre mit 4 martin audio cx2 und 2×18″ eminence kilomax.3200 Watt aktiv
beste Marco, zeer interessante artikelen over speakerbouw. ik heb zelf een paar speakers gebouwd, waaronder de falcon acoustsics LS3/5A.
IK wilde ook beginnen met de Klon wall en was op zoek naar de hoorn voor de middendriver, en las toen dat die niet meer wordt geproduceerd. Ik heb het internet afgezocht en heb heel veel hoorns gevonden die op de Monacor KU-516 passen, zoek maar eens met google op 1 3/8 hoorn.
verder vroeg ik mij af waar jij de berkenmultiplex van 19 mm hebt gekocht, want de gangbare maat is 18 mm.
groet,
sjarief
ps ik denk dat deze info ook handig kan zijn voor zelfbouwers
Hallo Sjariev, ik heb gewoon 18 mm. berkenplex gebruikt. Je moet het dan wel even omrekenen en je tekening aanpassen.
Dag Marco
Ik heb 2 jaar geleden de Klonwall gebouwd, op basis van de Klang und Ton beschrijvingen. Daarbij heb ik een vervangende hoorn gezocht en gevonden. Ik lees net dat jij we ook naar zocht, vandaar deze link. Misschien ook interessant voor andere zelfbouwers. Ik ben overigens nog iedere dag blij met de Klonwalls, voor 1000 euro een geweldige set als je er de ruimte voor hebt.
Hartelijke groet, Maarten
Tweeter 15 x 5 inch, piezo (Klipsch Cornwall)
€ 20,00
https://link.marktplaats.nl/m1825486490?utm_source=android_social&utm_content=vip&utm_medium=android_social&utm_campaign=socialbuttons