Avonturen met luidsprekerkabels
Ik geef meteen maar toe dat ik mijn bekabeling tussen versterker en luidsprekers enige tijd wat gemakzuchtig ben geweest. Ik heb heel lang tevreden met Siltech Classic gespeeld. Tot mijn audio opzet verbouwd wordt en er geen kabels van 4,5 meter per kant meer nodig zijn maar lengtes van 2 meter al ruim voldoende is.
Ik heb toen met luidsprekerverbindingen gemaakt van draad van Duelund gespeeld. Per kanaal twee licht in elkaar getwiste in katoen gevatte vertind koperen geleiders. Deze bekabeling blijkt niet alleen erg praktisch in gebruik, maar is ook betaalbaar en ik heb weinig reden tot klagen over het geluid. Wat wil je nog meer?
Het klinkt me zo goed in de oren dat ik me daarna niet actief meer met luidsprekerkabels heb beziggehouden. Een berichtje van een lezer blijkt echter een trigger, het zet me tot nadenken en tot onderstaande avonturen met een drietal luidsprekerkabels. Wat vervolgens tot een prachtig boeiend avontuur heeft geleid…
Trigger
De lezer van onze site schreef dat ik bij mijn versterkertest steeds dezelfde luidsprekerkabel gebruikte, de hierboven genoemde Duelund. Hij heeft de Duelund zelf ook in huis en vindt het een leuke kabel maar het kan ook nog een stuk beter. En dat die of die kabel het bij hem echt beduidend beter doet.
Natuurlijk zijn er betere kabels, dat hoef je mij niet te vertellen, maar ik ervaar de Duelund domweg als een fijne luidsprekerkabel. En probeer voor het geld dat voor de Duelund kabel neer moet worden geteld maar eens een betere te vinden. Dat zal toch niet zo gemakkelijk zijn.
We moeten maar eens aan de slag…
Maar, zoals ik al schreef, het geheel triggerde me toch, en niet zo’n beetje ook. Ik kan ook geen zinnig antwoord op ’s mans reactie geven omdat ik de door hem geroemde kabel zelf nooit geprobeerd heb.
Het is dat ik niet voor leunstoelaudiofiel heb gestudeerd, anders had ik natuurlijk een mening uit mijn (linker of rechter?) duim kunnen zuigen om de beste man van zijn ongelijk te kunnen overtuigen...
Wat moet er dus gebeuren? Inderdaad, ik moet aan de bak! Het duurt dan ook niet lang voor hier serieus werk van wordt gemaakt. En zoals vaker bij (mijn) audioavonturen, het loopt ook weer aardig uit de hand…
Versterkers en luidsprekersysteem
Het luidsprekersysteem staat vast, dat is mijn geliefde ToneMaster XL. De hoofdversterker is de SPEC RSA-M99, waar ik dagelijks naar luister. Later afgewisseld met de SPEC RSA-V11, die hier logeerde. Ofwel: mijn usual suspecs die uit den treure ken omdat ze dagelijks mijn trommelvliezen masseren. Dat werkt voor mij het beste, omdat het enige dat veranderd de bekabeling tussen versterker en luidsprekers is. Verder blijft alles rotsvast op z'n plek.
Supra Sword
De eerste andere kabelset die de Duelund vervangt is een Supra Sword set. Supra is een Zweedse fabrikant die al decennia aan de weg timmert met mooie kabels. Supra is het meest bekend door hun bekabeling die betaalbaar is en veel waar voor het geld biedt. Ik heb in vroegere jaren lang met Supra Classic 4.0 gespeeld. De Sword is een prestigeproduct van Supra. Een kabel met een aparte opbouw van de aders. Deze kabel is ook in nog luxer afgewerkte ‘Excaliber’ versie te koop. Met de normale Supra Sword hebben het toch al over een 800 euro kabelset van 2 x 3 meter.
Dit maakt me blij!
Maar ik ben toch wel verrast met het resultaat. Het geluid leeft verder op, krijgt meer ballen, meer diepte en breedte. Ik ben hier meer dan blij mee! Bij de Supra Sword vind ik de Duelund een beetje grijzig, wat saai.
Zeker niet slecht, begrijp me goed. Het prijsverschil is bepaald ook niet gering. De Duelund koste me een kwart van de prijs van de Supra.
De Supra Sword kabel mag van mij, wat zeg ik, moet dan ook zeker meer presteren. En dat doet ‘ie met verve. Ik sta hier toch een beetje van te kijken en neem de Sword een paar weken later ook mee naar Marco.
Met hetzelfde verrassende resultaat. Na een middag luisteren is het resultaat dat de Supra Sword set niet meer ontkoppeld wordt.
Nieuwsgierig…
Nu wordt het helemaal serieus. Omdat ik al een liefhebber ben van de interlinks van Townshend Audio vraag ik de importeur eens of hij een demoset voor me heeft van de Fractal F1 luidsprekerkabel. Ok, een heel stuk boven mijn budget, maar ik ben reuzebenieuwd naar deze bijzondere kabel. En wat een kabel in deze prijsklasse nog als meerwaarde kan bieden.
Townshend Audio is altijd een bijzondere fabrikant geweest met hun eigen, altijd speciale, producten. Er wordt veel ‘out of the box’ gedacht, nooit ‘me too’. Dat resulteerde onder andere in de mooie Seismic dempers of de fraaie Fractal interlinks, die eerder op deze site werden besproken.
Townshend
Townshend heeft meerdere types luidsprekerbekabeling in het programma. Modellen blijven altijd lang in het programma en een nieuwe ontwikkeling wordt er gewoon bijgezet.
En waarom ook niet. Fabrikanten die ieder jaar hun ‘dan beter dan best’ producten weer ‘enorm’ hebben verbeterd, zijn voor mij nooit echt geloofwaardig. De kopers van vorige jaar krijgen meteen weer het gevoel dat hij of zij niet meer ‘het beste’ in huis hebben en in één klap met spullen zitten opgescheept die al weer over de houdbaarheidsdatum zijn. En daar zijn veel van ons audiofielen nu eenmaal buitengewoon gevoelig voor…
Audio Fractal F1
Townshend heeft al aardig roem vergaard met de Isolda DCT Kabels. Waarin de geleiders dun en plat zijn en zo dicht mogelijk tegen elkaar aan zijn geplaatst met slechts een flinterdunne isolatielaag ertussen.
De Fractal F1 is een verdere ontwikkeling van de Isolda DCT Kabel. De twee cryogeen behandelde koperen geleiders zijn nog steeds vlak tegen elkaar geplaatst maar daarna ingegoten in een flexibel rond omhulsel.
Dat is een tijdrovende klus om te maken. Iedere kabel wordt daarvoor in een mal gezet en met de hand afgegoten. Daarom worden de kabels ook op bestelling gemaakt. De wachttijd van pakweg twee weken is echter te overzien. Hoewel, met alle Brexit perikelen…
Ik kreeg een demoset in huis van de Nederlandse importeur. Als de doos opengaat blijkt de kabel beduidend dikker dan ik had verwacht. Maar gelukkig blijkt deze wel lekker soepel te zijn. Aan dikke overdreven stugge kabels, ook powerkabels, heb ik zelf een bloedhekel. Daarmee trek je vroeg of laat de aansluitterminals van de versterker en luidsprekers uit hun voegen.
Meer dan alleen twee geleiders
Een kabel is niet slechts een fase en een nul geleider met slechts een geringe Ohmse weerstand tussen voor en achterkant. Een kabel is zelf ook een elektrisch component. Omdat het muzieksignaal een wisselstroom hebben we naast de Ohmse weerstand ook te maken met een inductie en een capaciteit.
Daarom kan ik de gedachte achter luidsprekerbekabeling waar beide aders geheel los van elkaar een eigen leven leiden nooit goed plaatsen. Een kabel moet toch als een eenheid zijn, en voor beide kanalen (ik ga hier voor het gemak van stereo uit) gelijk. De luidsprekerkabel wordt ook nog eens belast met een min of meer complexe last die het luidsprekersysteem vormt.
Ohmse weerstand
De luidspreker die aan de uitgaande kant zit is immers ook geen pure DC-weerstand? In de datasheets wordt een luidsprekerimpedantie wel aangeduid als 4, 6 of 8 Ohm. Maar dat is zo nietszeggend.
Een impedantierespons is allesbehalve een rechte lijn. En als die het wel is, dan is dat bereikt door het gebruik van allerlei correctienetwerkjes, die de luidspreker er bij metingen als belasting weliswaar gemakkelijk uit laat zien, maar het vaak alleen maar moeilijker maakt.
Een luidsprekerbelasting kan, uitzonderingen als magnetostaten als Magnepan daargelaten, heel capacitief zijn (elektrostaat), inductief (breedbandspeakers zonder correctiefilter) maar ook altijd een combinatie van beide waar of de een of de andere kan overheersen.
Ik heb eerder al eens een stukje geschreven over de luidsprekerimpedantie.
(Tjonge, al weer 9 jaar geleden, zie ik... wat vliegt die tijd!)
Weerstand, impedantie?
Dit wordt nog wel eens door elkaar gehaald. Met weerstand hebben we het over de DC (gelijkstroom) weerstand. Impedantie is de aanduiding als we met AC (wisselstroom) te doen hebben.
Neem bijvoorbeeld een condensator. Daarvan is de geluidstroomweerstand oneindig hoog (ideaal gezien). Bij een toenemende frequentie neemt de impedantie steeds verder af (je kunt dit zelf uitrekenen met de formule: Zc = . Dit gaat op tot een bepaalde frequentiehoogte, afhankelijk van het type condensator.
De curve gaat op een gegeven moment afbuigen en wijkt steeds verder af van de ideale waarde. Een elco (elektrolytische condensator) heeft weliswaar de hoogste capaciteit, maar houdt het in de hogere frequenties een stuk vroeger voor gezien dan foliecondensatoren. De minder fraaie eigenschappen van elco’s bij hogere frequenties is de afgelopen decennia wel sterk verbeterd.
Meeliften
Maar zo kan er toch listig gebruik worden gemaakt van condensatoren, weerstanden en andere materialen die niet specifiek voor gebruik in hoogwaardige audioapparatuur zijn ontwikkeld maar wel voor audio elektronica zeer bruikbaar blijken. Denk aan de genoemde elco’s, hoogwaardige isolatiematerialen, als Teflon, Kapton, Peek (vaak ontwikkeld voor luchtvaart of nog hoger, ruimtevaart gerelateerde apparaten), waar uitval van componenten dodelijk kan zijn.
Waarom?
Waarom zijn specifiek hoogwaardige componenten voor audiogebruik vaak zo veel duurder dan elektronica die in massaproductie voor consumentenelektronica van de band loopt? De geproduceerde series zijn domweg stukken lager. Dan hebben we het nog niet eens over firma’s die bijvoorbeeld condensatoren stuk voor stuk met de hand wikkelen en in bijenwas gieten. Het is echt zo vreemd dat daarvoor de hoofdprijs gevraagd wordt. De vaste bedrijfslasten, huisvesting, personeel, arbeidsuren enz. moeten dan over een gering aantal geproduceerde componenten worden verdeeld.
Voorbeeldje uit onze eigen praktijk
Hoe hebben wij bij Audio Creative onze GrooveMaster toonarm sinds de productie op gang kwam een aantal jaren zonder jaarlijkse prijsverhogingen aan kunnen aanbieden? Omdat de de vraag gestaag is gegroeid en geproduceerde aantallen flink in de lift gingen en nog steeds gaan.
Als we telkens de componenten van één GrooveMaster zouden laten maken door onze toeleveranciers, dan zou de arm waarschijnlijk 10.000 euro moeten kosten. Juist door de gebruikte onderdelen in grotere aantallen CNC te kunnen laten draaien en frezen op de CNC-bank drukt de stuksprijs. De opstartkosten (voor iedere onderdeeltje apart) voor de machines kunnen dan worden verdeeld over het aantal dat in dezelfde run is gemaakt.
In een ander licht...
In dat licht gezien zal ieder weldenkend mens kunnen bedenken dat een kabel als de Townshend Fractal F1, met het tijdrovende handwerk, van begin tot eind, nooit zo voordelig zal worden als een bulkkabel die met kilometers compleet geautomatiseerd wordt gemaakt. Wat overigens geen oordeel is over de laatstgenoemde.
Ok, dat is toch best wel balen, als net die dure jongen je zo aanspreekt. Daar is nu eenmaal weinig aan te doen. Maar het is voor mij geen reden om niet eens fijn met een Townshend F1 aan de slag te gaan… Ik wil het gewoon weten!
De Townshend Fractal F1 borduurt verder op het principe van de oude Townshend Isolda kabel.
Maar nu zijn de twee tegen elkaar aan liggende cryogeen behandelde geleiders ingegoten in tube van soepele, ja wat zal het zijn, een soort siliconenkit?
Dat maakt de kabel minder gevoelig voor beschadigen en invloeden van buitenaf. De twee strak tegen elkaar liggende vlakkende geleiders worden slechts gescheiden door een superdunne isolator.
Deze opbouw, je voelt het al aankomen, vormen door hun opbouw zo niet alleen een luidsprekerkabel, maar ook een fraaie condensator. Het principe van een condensator is immers twee vlakke geleiders gescheiden door een isolator (het diëlektricum)? De inductie van de Townshend F1 is daarentegen heel laag. Maar van deze eigenschappen houden niet alle versterkers. Dit issue is opgelost met Zobelcircuitjes in de uiteinden van de kabel.
Zobelcircuit?
Een zogenaamd Zobelcircuit is niks meer dan een correctiecircuitje bestaand uit een condensator en/of een spoel en een weerstand. Bijna iedere versterker is er mee uitgevoerd om de versterker ook bij een belasting als een elektrostaat stabiel te houden.
Al met al heb ik ruim twee maanden met de Townshend Fractal F1 kunnen stoeien. En wat een luidsprekerkabel is het. Alles wat de Supra Sword zo mooi doet wordt door de Fractal F1 nog eens overtroffen. De kabel is een toonbeeld van harmonie, eenheid en schijnbaar on(zicht)hoorbaar. Potdorie, ik ben al aan het zoeken naar fondsen om de kabel de mijne te kunnen maken, maar dit gaat echt net iets te ver boven mijn petje. Maar o wat is ‘ie goed!
Shunyata Python Etron
Maar we zijn er nog niet… Het volgende avontuur dient zich ineens aan. Bij toeval loop ik tegen een Shunyata Python Etron luidsprekerkabelset aan. Weliswaar gebruikt, een jaar of 3, 4 jong en in nagenoeg mint conditie.
Shunyata is ook zo’n fabrikant die het zoekt in het beste geleidende materialen, kabelopbouw en cryo behandeling. Een kabelset uit dezelfde klasse dan de Fractal F1. Dat is meteen een mooi vergelijk.
En ja, dan is het ineens een stuk moeilijker. Deze klasbakken blijken aan elkaar gewaagt. Beide lijken het muzieksignaal niets in de weg te leggen en laten me onvermoede details horen die ik toch nooit gemist heb.
Ik hoef er na deze positieve ervaringen niet meer zo heel lang meer over na te denken dat de Shunyata Python een nieuwe vaste waarde wordt in mijn audio.
Overpeinzingen
Ik kon prima leven met Duelund luidsprekerbekabeling. Hiermee heb ik toch zeker een jaar lang tevreden geleefd in mijn audioset. Maar ik wil er niet meer naar terug nu ik het hoger hangende fruit heb geproefd. Dat is een valkuil waar ik wel vaker in ben getrapt.
De Supra Sword, met deze fraaie kabel is het heel gemakkelijk spinnend tevreden te leven. Veel beter dan ik van tevoren had durven hopen. Toen had ik eigenlijk moeten stoppen met de zoektocht… Maar zo werkt het niet onder de hersenpan van een ‘audiofiel’.
De Townshend F1 Fractal en later ook de Shunyata Python, blijken nu eenmaal toch nog van een ander kaliber en deze kabels zetten voor mij de poort naar het audionirwana domweg weer wat verder open. Ook een audioketting is zo sterk als zijn minst sterke schakel.
Bij elkaar opgeteld
Wat een prachtig audioavontuur was dit weer. Of de uitslag verrassend is? Waarschijnlijk niet. Ben ik weer wijzer geworden? Reken maar. Als me het geld op de rug groeide had de Townsend F1 Fractal nu waarschijnlijk een permanente plek in mijn audioset gehad. Een prachtige ervaring om hier een tijdje mee te mogen spelen…
De mooie Townshend F1 Fractal kabelset vind ik bijna absurd goed! Voor wie het prijskaartje geen punt is? Ga er eens naar luisteren. De Nederlandse importeur heeft een demoset.
Gelukkig liep ik bijna tegelijkertijd tegen een andere luidsprekerkabel aan, normaal gezien even kostbaar dan de Townshend, die me ook buitengewoon goed bevalt. Ook een superkabel. Deze Shunyata kabel viel bovendien ook nog eens binnen mijn budget omdat ik niet de eerste eigenaar ben. De fraaie Shunyata Python Etron heeft een heel tevreden nieuwe gebruiker gevonden. En man, wat ben ik er gelukkig mee!
Dit kon alleen omdat de Shunyata kabel niet meer nieuw is. Was dit wel het geval geweest? Dan was het voor mij een te kostbare aangelegenheid geworden die bruin niet had kunnen (of willen) trekken. Maar nu lagen de kaarten toch even iets anders…
De Supra Sword durf ik gerust heel warm aan te bevelen. Een bovengemiddeld fijne luidsprekerkabel die beter is dan ik vooraf had kunnen denken. Moest ik het vanaf nu hiermee doen? Geen enkel probleem! Deze Zweed is het geld echt dubbel en dwars waard.
Duelund kabels
Supra Cables
Townshend Audio F1
Shunyata Research
Uw Hifi
(Importeur Nederland van Townshend Audio
Nawoord
Ik zie de discussies al weer opdoemen: 'onmogelijk, dat kan nooit, onzin… blabla…' en meer van dat soort gewauwel. Wie met droge ogen toe durft te geven dat dit kaliber luidsprekerbekabeling tussen versterker en luidspreker geen drol beter is dan een kabel van de rol van een tientje per meter, heeft er naar mijn bescheiden mening zelf never nooit naar geluisterd, of naar willen luisteren, en put uit zijn persoonlijke emmertje vooroordelen en zelf opgetuigde stokpaardjes. Waar iedere leunstoelaudiofiel er vaak heel veel van heeft.
Ik weet ook wel dat er weinig meer voor nodig is om heftige discussies op de audiofora en Facebookgroepen op te roepen over bekabeling in de audio en iedereen heeft een mening (dat is geen nieuws, dat wist Harry Callahan begin jaren zeventig al). Alleen moesten meningen via brief of briefkaartjes worden ingstuurd en dat koste moeite, met als resultaat: 'Ach, laat ook maar'...
Soms lijkt het of er levens op het spel staan. Schelden, foeteren, klagen om het gelijk te halen is sinds de opkomst van de (a)sociale media zo algemeen geworden dat we het blijkbaar normaal zijn gaan vinden.
Ik zeg altijd: ben je het weer ergens niet mee eens op het www, tel effe tot 10 en ga gewoon verder met dingen die je wel boeien. Leven en laten leven. In plaats van lange discussies op FB te voeren kun je ook een lekker stuk muziek je gehoor laten strelen. Word je vanzelf weer helemaal Zen…
Ha Dick, mooi verhaal en goed dit thema weer eens te bespreken. Vraagje, wat voor kabels /draad heb je in je luidsprekers om de units en filters te verbinden?
Beste Dick,
Ik heb met veel interesse je bevindingen gelezen over de diverse kabels.
Het verhaal van de folie-constructie komt me uitermate bekend voor, ik gebruik zelf in mij set al weer bijna 4 jaar de vlakdraad producten van Mathias Kurz van SolidCore Audio uit Duitsland.
SolidCore bied de kabels kant en klaar aan, maar ook als bouwpakket, voor een redelijk handige Audio-enthousiast is dat prima te doen, met een erg mooi resultaat.
Het leukste is de prijsstelling, voor een set koper A 2 x 2 Meter betaal je slechts € 275, en voor zilver € 630.
Ik heb best veel experimenten doorgevoerd met kabels in diverse prijsklassen, bv SilentWire LS 38 MK3, erg mooi, maar de SolidCore verslaat hem met gemak.
Dat staat erg schril tegenover de prijs die Townshend rekent, hoewel erg imposant qua afwerking, uiteindelijk koop je ze niet voor de pronk.
Misschien iets om eens aandacht aan te schenken.
Vriendelijke groet,
H.van der Hilst
Cilicus Nederland